|
Chúng ta đang sống trên một
quả cầu đầy những điều
kỳ quặc và độc đáo. Thực
chất nó không phải h́nh cầu mà là một hành
tinh hoang dại, lổn nhổn những ngọn núi
lửa lụi tàn, rung chuyển bởi các
trận động đất kinh hoàng, ngập ch́m
trong những cơn đại hồng thuỷ. Nhưng
đâu mới là điều tồi tệ
nhất?
Một số thung lũng của trái
đất ch́m sâu dưới biển. Nhiều
ngọn núi lại vươn chồi lên trên
lớp không khí mỏng. Bạn có thể nêu tên
điểm thấp nhất trên trái đất?
Đỉnh cao nhất? Bạn có biết
đường vào trung tâm trái đất là bao
xa và có ǵ ở đó? Nơi nóng nhất,
lạnh nhất, khô nhất, lộng gió nhất là
ở đâu?
Những câu trả lời sau do SPACE.com
phối hợp với Tổ chức khảo sát
địa chất Mỹ (USGS), cùng Hiệp
hội khí quyển và đại dương
quốc gia Mỹ, cung cấp.
1. Nơi nào nóng
nhất trên trái đất?
|
Thung lũng chết. |
Nếu bạn đoán là Thung lũng
chết ở California, Mỹ, th́ bạn hoàn toàn
sai. El Azizia ở Libya đă đạt được
nhiệt độ kỷ lục 57,8 độ C vào
13/9/1922. Thung lũng chết chỉ đạt 56,6
độ C vào 10/7/1913.
2. Nơi lạnh
nhất trên thế giới?
Ở rất xa, nhiệt độ
thấp nhất từng đo được trên
trái đất là -89 độ C ở Vostok, Nam
Cực, vào ngày 21/7/1983.
3. Cái ǵ tạo nên
sấm sét?
Nếu bạn đoán rằng
"tia chớp" th́ cũng xin bái phục. Nhưng
có một câu trả lời sáng tỏ hơn. Không
khí xung quanh tia chớp bị hâm nóng lên gấp 5
lần nhiệt độ của mặt trời.
Sự hâm nóng đột ngột này khiến không
khí nở ra nhanh hơn tốc độ của âm
thanh, làm cho không khí xung quanh bị nén lại và
tạo nên shock wave, chúng ta nghe thấy như
tiếng sấm.
4. Đá có thể
nổi trên nước?
Trong những đợt phun trào núi
lửa, lớp khí bị bắn ra mạnh mẽ
từ dung nham tạo nên một loại đá
sủi bọt gọi là đá bọt, chứa
đầy các bong bóng khí. Một số ḥn đá
này có thể nổi trên mặt nước.
5. Đá có thể to
lên không?
Có, nhưng theo dơi quá tŕnh này th́ c̣n
chán hơn là xem sơn khô. Những ḥn đá này
(iron-manganese crusts) lớn lên trên các ngọn núi
ở dưới biển. Chúng kết tủa
chậm răi vật chất từ nước
biển, to lên khoảng 1 mm trong 1 triệu năm.
Móng tay của bạn cũng mọc lên từng
đó trong 2 tuần.
6. Bao nhiêu lượng
bụi từ không trung rơi xuống trái đất
mỗi năm?
Con số này vô định, nhưng
USGS cho rằng có ít nhất 1.000 triệu gram,
tức là khoảng 1.000 tấn vật chất rơi
vào bầu khí quyển mỗi năm và hạ cánh
xuống bề mặt trái đất.
7. Bụi có thể
bay bao xa trong gió?
Một nghiên cứu vào năm 1999 cho
biết bụi từ châu Phi đă t́m đường
tới Florida và khiến nhiều nơi ở bang
này vượt giới hạn chất lượng
không khí cho phép do Uỷ ban bảo vệ môi trường
Mỹ quy định. Số bụi đó
được những cơn gió lớn ở
Bắc Phi đón đường và đưa lên
cao 6.100 m, nơi đó bụi lại gặp gió
mậu dịch và được đưa qua
biển. Bụi từ Trung Quốc cũng đă vượt
đại dương t́m sang Bắc Mỹ.
8. Thác nước cao
nhất thế giới ở đâu?
|
Thác Thiên thần.
|
Thác Thiên thần (Angel Falls) ở
Venezuela, chảy từ độ cao 979 m.
9. Hai thành phố
lớn nào của Mỹ sẽ bị nhập vào
nhau?
Khe nứt San Andreas chạy theo hướng
bắc nam đang phân tách với tốc độ
5 cm/năm, khiến cho Los Angeles tiến gần
về San Francisco. Ước đoán Los Angeles
sẽ trở thành khu vực ngoại ô của thành
phố bên Vịnh trong 15 triệu năm nữa.
10. Trái đất có
phải h́nh cầu?
Do hành tinh của chúng ta xoay tṛn và
linh hoạt hơn bạn có thể tưởng tượng,
nó ph́nh ra ở phần giữa, tạo nên h́nh
giống như quả bí ngô. Chỗ ph́nh ra này
đang giảm dần qua hàng thế kỷ, nhưng
nay bỗng nhiên nó lại phát triển. Chính
sự băng tan ngày càng nhiều trên trái đất
chính là nguyên nhân khiến vành xích đạo
nở ra.
|
Trọng lực trên sao Hỏa bằng
38% trọng lực trái đất, tính ở
mực nước biển. V́ thế, một người
nặng 100 kg trên trái đất sẽ nặng 38
kg trên sao Hoả. Tuy vậy, theo những kế
hoạch hiện thời của NASA th́ phải
mất hàng thập kỷ nữa con số này
mới được kiểm chứng.
12. Một năm trên sao Hỏa dài
bao nhiêu?
Nó đúng bằng một năm,
nếu bạn đến từ sao Hỏa. Nhưng
đối với người trái đất, nó
gần như dài gấp đôi. Hành tinh đỏ
mất 687 ngày để quay quanh mặt trời,
so với 365 ngày của trái đất.
13. Một ngày trung b́nh trên sao
Hỏa dài bao nhiêu?
Người sao Hỏa có thể
ngủ (hoặc làm việc) nhiều hơn
nửa tiếng mỗi ngày so với bạn.
Một ngày trên sao Hỏa dài 24 giờ 37 phút, so
với 23 giờ 56 phút trên trái đất.
Một ngày trên bất cứ hành tinh nào thuộc
hệ mặt trời được tính bằng
thời gian nó tự xoay tṛn đúng một ṿng
trên trục, tức là làm cho mặt trời nhô lên
vào buổi sáng và lặn xuống vào buổi
tối.
14. Núi lửa nào lớn nhất?
|
Núi lửa Mauna Loa. |
Núi Mauna Loa ở Hawaii chiếm danh hiệu này trên
trái đất. Nó cao 15,2 km tính từ chân núi
nằm ở dưới đáy biển. Nhưng
ngọn núi Olympus Mons trên sao Hoả c̣n vĩ đại
hơn - nó xuyên thủng bầu trời hành tinh
đỏ với độ cao 26 km. Nền móng
của ngọn núi này có thể bao phủ hầu
như toàn bộ bang Arizona, Mỹ.
15. Trận động đất gây
thiệt mạng nhiều nhất từ trước
tới nay?
Kỷ lục về trận động
đất thần chết xảy ra vào năm 1557
ở Trung Quốc. Nó giáng xuống khu vực nơi
người dân chủ yếu sống trong
những hang động bằng đá. Dăy đá
sụp đổ, giết chết khoảng 830.000
người. Một trận địa chấn
kinh hoàng khác cũng đổ xuống Đường
Sơn, Trung Quốc vào năm 1976. Hơn 250.000 người
thiệt mạng.
16. Trận động đất
mạnh nhất trong giai đoạn gần đây?
Trận động đất
xảy ở ngoài biển Chile vào năm 1960 có cường
độ 9,6 richter và gây ra vết nứt dài 1.600
km. Một trận động đất như
vậy xảy ra tại một thành phố
lớn có thể làm tan tành những công tŕnh có
kỹ thuật xây dựng hiện đại
nhất.
17. Trận động đất nào
kinh hoàng hơn: Kobe (Nhật Bản) hay Northridge,
California (Mỹ)?
Trận động đất
ở Northridge vào năm 1994 mạnh 6,7 độ
richter và làm 60 người chết, 6.000 người
bị thương, thiệt hại hơn 40
tỷ USD. Trận động đất ở Kobe
vào năm 1995 có cường độ 6,7 richter và
giết chết 5.530 người. Khoảng 37.000 người
bị thương và nền kinh tế thất thoát
100 tỷ USD.
18. Khoảng cách tới trung tâm trái
đất là bao xa?
Khoảng cách từ bề mặt
trái đất tới trung tâm là gần 5.955 km.
Hầu hết thành phần trái đất là
chất lỏng. Chỗ vỏ rắn nhất
của hành tinh chỉ dày khoảng 66 km - mỏng
hơn vỏ của một quả táo, tính theo
tỷ lệ tương đương.
|
Núi Everest. |
19. Ngọn núi cao nhất
thế giới?
Núi Everest ở Nepal cao gần 9 km trên
mực nước biển.
20. Mặt trăng đă bao
giờ gần hơn thế này chưa?
Nó đă từng gần hơn
rất nhiều. Một tỷ năm trước
đây, mặt trăng nằm trong một quỹ
đạo nhỏ hơn, chỉ mất khoảng
20 ngày để quay quanh chúng ta. Một ngày trên
trái đất hồi đó dài 18 tiếng.
Hiện mặt trăng vẫn tiến ra xa,
khoảng 4 cm/năm. Trong khi đó ṿng quay của
trái đất lại chậm lại, khiến cho
ngày kéo dài ra. Trong tương lai xa, một ngày trên
trái đất sẽ dài 960 tiếng!
|
|
Ḍng sông Nile. |
21. Điểm cạn thấp
nhất trên trái đất?
Bờ biển Chết ở Trung Đông
thấp 400 m dưới mặt biển. Vị trí
thứ 2 là Bad Water ở Thung lũng Chết,
California, ở vị trí 86 m dưới mặt
biển.
22. California đang ch́m dần?
Thực tế là một số
phần của bang này đang bị như
vậy. Sự xê dịch lên xuống của
một số hồ nước tự nhiên ở
dưới mặt đất đang khiến cho
California lún xuống 11cm/năm. Các hệ thống
nước và cống ngầm có thể bị
đe doạ.
23. Con sông dài nhất?
Sông Nile ở châu Phi dài 6.695 km.
24. Bang chịu nhiều động
đất nhất ở Mỹ?
Alaska thường xuyên phải
chịu một trận động đất
mạnh 7 độ richter mỗi năm, và một
cơn động đất mạnh hơn 8 độ
richter trung b́nh sau 14 năm. Florida và North Dakota
chịu ít động đất nhất ở
Mỹ.
25. Nơi khô hạn nhất trên
thế giới?
Vùng Arica ở Chile chỉ có 0,76 mm lượng
mưa mỗi năm. Với lượng đó
cần mất một thế kỷ để
hứng đủ một tách cà phê.
26. Cái ǵ gây ra sụt lở
đất?
Lượng mưa dồn dập
trong một giai đoạn ngắn có thể gây
ra các ḍng chảy bùn và rác thải với
tốc độ cao. Lượng mưa dầm
dề kéo dài trong một thời gian dài lại
tạo ra những vụ lở đất lớn
từ từ. Mỗi năm, nước Mỹ
thiệt hại 2 tỷ USD do sụt lở đất.
Trong một trận băo kỷ lục ở San
Francisco vào tháng 1/1982, khoảng 18.000 ḍng chảy rác
thải h́nh thành trong một đêm. Thiệt
hại tài sản lên tới 66 triệu USD cùng 25
người chết.
27. Bùn chảy với tốc
độ bao nhiêu?
Những ḍng chảy như thác bùn có
thể di chuyển với tốc độ 160
km/giờ.
28. Vật chất trong ḷng trái
đất cũng chảy?
Bạn đoán đúng rồi đấy.
Năm 1999, các nhà khoa học t́m thấy vật
liệu tan chảy trong lơi trái đất chảy
theo các ḍng xoáy mà sức mạnh của nó tương
tự như băo lốc.
29. Nơi ẩm ướt
nhất trên trái đất?
Lloro, Colombia có lượng mưa
trung b́nh hàng năm là hơn 13 m, gấp 10 lần
những thành phố ẩm nhất ở châu Âu
hoặc Mỹ.
30. Trái đất có chuyển qua
các thời kỳ khác nhau như mặt trăng?
Từ sao Hoả, có thể nh́n
thấy trái đất chuyển qua các giai đoạn
khác nhau (cũng như chúng ta nh́n thấy sao Kim
thay đổi). Trái đất nằm trong quỹ
đạo của sao Hoả và khi 2 hành tinh cùng di
chuyển qua mặt trời, ánh sáng mặt
trời chiếu xuống hành tinh của chúng ta
theo một góc khác.
|
|
Grand Canyon. |
31. Hẻm núi lớn nhất sao
Hỏa? Grand Canyon được coi là hệ
thống hẻm núi lớn nhất thế
giới, dài 446 km. Nhưng hẻm núi Valles Marineris
trên sao Hoả c̣n dài tới 4.800 km. Nếu đặt
trên bản đồ nước Mỹ, nó sẽ
kéo dài từ New York tới Los Angeles. Vết
sẹo khổng lồ trên bề mặt hành tinh
đỏ này sâu tới 8 km.
32. Hẻm núi sâu nhất ở
Mỹ?
Hẻm núi Hells dọc theo biên giới
Oregon - Idaho sâu hơn 2,4 km. Trong khi đó, Grand
Canyon sâu không quá 2 km.
33. Trái đất có phải là hành
tinh đá lớn nhất trong hệ mặt
trời?
Hoàn toàn đúng như vậy.
Đường kính trái đất tại
đường xích đạo là 12.756 km. Sao Kim là
12.104 km. Sao Hoả và sao Thuỷ nhỏ hơn
rất nhiều. Sao Diêm Vương cũng là hành
tinh đá nhưng quá nhỏ.
34. Có bao nhiêu núi lửa từng
hoạt động trên trái đất?
Có khoảng 540 núi lửa trên
mặt đất từng phun trào. Không ai biết
rơ có bao nhiêu núi lửa ở dưới biển
đă hoạt động từ trước
tới nay.
35. Không khí bao gồm chủ
yếu là ôxy?
Bầu khí quyển của trái đất
chiếm 80% là nitơ. Phần c̣n lại chủ
yếu là ôxy, với một lượng rất
nhỏ các tạp chất khác.
36. Thác nước cao nhất
ở Mỹ?
Thác Yosemite ở California cao 739 m.
37. Bao nhiêu phần trăm lượng
nước trên thế giới nằm ở đại
dương?
Khoảng 97%. Đại dương
chiếm 2/3 bề mặt trái đất, điều
đó có nghĩa là nếu có một thiên
thạch va vào trái đất th́ nó sẽ bắn
tung toé.
38. Vùng đất nào chứa lượng
nước ngọt lớn nhất trên thế
giới?
Gần 70% lượng nước
ngọt trên trái đất nằm trong các
tảng băng ở Nam cực và Greenland. Số c̣n
lại nằm trong bầu khí quyển, sông
suối, mạch nước ngầm và chiếm
chỉ khoảng 1%.
39. Đại dương lớn
nhất trên trái đất?
Thái B́nh Dương bao phủ
một diện tích rộng 165 triệu km2, lớn
hơn gấp 2 lần Đại Tây Dương.
Nó có độ sâu trung b́nh là 3,9 km.
40. Tại sao trái đất
lại hầu như không có miệng hố, trong
khi mặt trăng lại lỗ chỗ?
Trái đất hoạt động tích
cực hơn về mặt địa lư và
thời tiết. Một số miệng hố vài
triệu tuổi đă được bao phủ
bởi thực vật, biến đổi qua động
đất và lở đất, cùng với
những hiện tượng mưa gió. Trong khi
đó mặt trăng khá yên tĩnh về mặt
địa lư và hầu như không có thời
tiết, nên các miệng hố trên đó vẫn
nguyên sơ qua hàng tỷ.
|
|
Biển Chết. |
41. Vùng đất liền thấp
nhất trên trái đất? Bờ biển
Chết, nằm giữa Israel và Jordan, nằm
ở độ sâu 394 m dưới mực nước
biển.
42. Hồ lớn nhất thế
giới? Cả về kích cỡ và dung lượng
là Caspian Sea, nằm giữa đông nam châu Âu và tây
Á.
43. Nơi có nhiều động
đất và phun trào núi lửa nhất trên trái
đất?
Hầu hết xảy ra dọc theo
ranh giới của hàng chục mảng thạch
quyển khổng lồ trôi nổi trên bề
mặt trái đất. Một trong những vành
đĩa nơi động đất và phun trào
núi lửa xảy ra nhiều nhất là quanh Thái B́nh
Dương, thường được gọi là
Vành đai lửa Thái B́nh Dương. Nó gây ra các
vụ chấn động và nung nóng trải dài
từ Nhật Bản tới Alaska và Nam Mỹ.
44. Bên trong trái đất nóng
đến mức nào?
Nhiệt độ của trái đất
tăng 20 độ C cứ sau mỗi km tiến sâu
vào trong. Gần trung tâm, nhiệt độ lên
tới ít nhất 3.870 độ C.
|
Biển Caspian - hồ lớn
nhất thế giới. |
45. Ba quốc gia có số núi
lửa hoạt động lớn nhất trong
lịch sử?
Indonesia, Nhật Bản và Mỹ, theo
thứ tự giảm dần về mức độ
hoạt động.
46. Có bao nhiêu người trên
thế giới đối mặt với thảm
họa từ núi lửa?
Vào năm 2000, các nhà khoa học
đă ước tính núi lửa sẽ gây ra
thảm họa rơ rệt cho ít nhất 500
triệu người, tương đương
với dân số toàn thế giới vào đầu
thế kỷ 17.
47. Nguồn nào chứa lượng
nước ngọt lớn nhất toàn cầu:
hồ, suối hoặc nước ngầm?
Nước ngầm chứa tới 30
lần lượng nước so với tất
cả các hồ nước ngọt, và gấp
3.000 lần lượng nước ở sông,
suối trên toàn cầu. Nước ngầm
được chứa trong các tầng ngậm nước
tự nhiên ở dưới mặt đất.
48. Vụ động đất nào
lớn hơn, năm 1906 ở San Francisco hay 1964
ở Anchorage, Alaska?
Trận động đất ở
Anchorage mạnh 9,2 độ richter, trong khi cơn
địa chấn ở San Francisco có cường
độ 7,8 richter.
49. Vụ động đất nào
kinh hoàng hơn về số người
thiệt mạng và tài sản: động đất
năm 1906 ở San Francisco hay 1964 ở Anchorage?
Trận động đất ở
San Francisco đứng đầu. Nó gây ra 700 cái
chết so với 114 của trận động
đất ở Anchorage. Thiệt hại về tài
sản ở San Francisco cũng lớn hơn, do
hoả hoạn đă phá huỷ hầu hết các
công tŕnh bằng gỗ thời đó.
50. Có phải nhân trái đất
là rắn?
Phần bên trong nhân trái đất
được coi là rắn. Nhưng phần bên
ngoài của nhân lại tan chảy. Các nhà khoa
học vẫn chưa t́m ra được hợp
chất chính xác của nó.
|
|
Sóng thần. |
51. Có phải toàn bộ trái đất
xoay tṛn theo một tốc độ?
Phần lơi rắn bên trong - lượng
sắt khổng lồ tương đương
với kích cỡ của mặt trăng - xoay nhanh
hơn phần bên ngoài của lơi sắt là
chất lỏng.
52. Có bao nhiêu người
chết v́ núi lửa trong 500 năm qua?
Ít nhất là 300.000 người.
Từ năm 1980 đến 1990, núi lửa đă
làm thiệt mạng ít nhất 26.000 người.
53. Bao nhiêu bề mặt trái
đất gồm đá núi lửa?
Các nhà khoa học ước tính hơn
3/4 bề mặt trái đất là đá núi
lửa - đá phun trào từ núi lửa hay đá
tan chảy dưới bề mặt trái đất.
54. Động đất có
thể gây ra sóng thần?
Đúng, nếu trận động
đất bắt nguồn từ dưới đáy
biển. Gần tâm chấn, đáy biển dâng lên
hạ xuống, đẩy nước lên
xuống. Nhịp điệu này tạo ra làn sóng
toả ra mọi hướng. Một cơn sóng
thần có thể rất to nhưng khá thấp
ở dưới nước sâu. Khi gần đến
bờ nó vọt lên và có thể đạt
tới chiều cao của các toà nhà cao tầng.
Thiên thạch cũng có thể gây ra sóng thần.
55. Có phải sóng thần đều
là những đợt sóng cao khi nó đổ vào
bờ biển?
Không, ngược lại với h́nh
ảnh nghệ thuật về sóng thần,
hầu hết không tạo thành các làn sóng
khổng lồ mà chúng giống như các đợt
thuỷ triều nhanh và lớn.
56. Bao nhiêu phần đất
liền trên trái đất là sa mạc?
Khoảng 1/3.
57. Nơi sâu nhất trong đại
dương?
Độ sâu lớn nhất là 11 km
ở Rănh Mariana, thuộc Thái B́nh Dương,
gần Nhật Bản.
58. Tốc độ gió cao
nhất thu được từ trước đến
nay?
Trước đây người ta
vẫn cho rằng gió thổi nhanh nhất là 372
km/giờ ở Mounth Washington, New Hampshire vào ngày
12/4/1934. Nhưng vào tháng 5/1999 ở Oklahoma, các nhà
nghiên cứu thu được vận tốc gió
là 513 km/giờ. Để so sánh, gió trên sao
Hải vương có tốc độ 1.448
km/giờ.
59. Có bao nhiêu lượng nước
ngọt được trữ trên trái đất?
Hơn 2 triệu dặm khối nước
ngọt lưu trữ trên hành tinh, nửa trong
số đó nằm trong khoảng 800 m trên bề
mặt trái đất.
60. Trái đất bao nhiêu
tuổi?
Hành tinh của chúng ta hơn 4,5
tỷ tuổi, trẻ hơn mặt trời
một ít. Bằng chứng mới đây (*)cho thấy trái
đất thực ra h́nh thành sớm hơn
rất nhiều, khoảng 10 triệu năm sau
mặt trời.
|
(*)Trái đất già hơn
chúng ta tưởng
|
Hệ mặt trời.
|
Các hành tinh thuộc phần trong thái dương
hệ - gồm sao Thủy, sao Kim, trái đất,
sao Hỏa - đă bắt đầu h́nh thành trong
khoảng 10.000 năm, sau khi những cuộc bùng
phát năng lượng của mặt trời
khởi động vào 4,5 tỷ năm trước.
Và trái đất chính thức trở thành
một thiên thể khoảng 10 triệu năm sau
sự ra đời của mặt trời, sớm
hơn rất nhiều so với suy nghĩ trước
đây.
Tác giả nghiên cứu Stein B. Jacobsen
cho biết vào giai đoạn thôi nôi, mặt
trời được bao phủ bởi các đám
khí và gas. Đám vật chất này từ từ
kết khối thành những mảng lớn
dần lên. Cuối cùng, chúng h́nh thành nên 4 hành
tinh thuộc phần trong của hệ mặt
trời.
Trong ṿng 10 triệu năm, trái đất
đă đạt được 64% kích cỡ
hiện tại của nó và là thiên thể
thống trị trong ṿng 150 triệu km tính từ
mặt trời.
Sự kiện lớn cuối cùng
trong quá tŕnh h́nh thành của trái đất là
sự va chạm với một thiên thể có kích
thước của sao Hoả, xảy ra khoảng
30 triệu năm sau khi mặt trời ra đời.
Vụ va đập dữ dội này đă
bồi thêm hàng triệu tấn vật chất vào
trái đất. Một số vật chất rơi
vào quỹ đạo của trái đất và h́nh
thành nên mặt trăng.
Một cuộc phân tích trước
đây trên chất đồng vị của
vỏ trái đất cho thấy hành tinh này đă
ra đời 50 triệu năm trước, sau khi
mặt trời h́nh thành. Nhưng Jacbosen cho
biết cuộc phân tích dữ liệu (**) cũng ủng
hộ giả thuyết rằng trái đất h́nh
thành sớm hơn rất nhiều.
|
(**)Trái đất h́nh thành nhanh
gấp đôi chúng ta tưởng
|
Hệ mặt trời h́nh thành
sau một vụ nổ siêu tân tinh lớn. |
Những tính toán mới nhất
về tuổi của hệ mặt trời cho
biết, trái đất được h́nh thành
trong ṿng 20-30 triệu năm sau khi hệ mặt
trời ra đời. Con số này là rất khiêm
tốn nếu so với các kết luận trước
kia, cho rằng trái đất phải mất 50
triệu năm để có được nhân
của ḿnh.
Theo các nhà khoa học, sự thành
tạo của hệ mặt trời về cơ
bản diễn ra như sau: Khoảng 4,6 tỷ năm
trước, một siêu tân tinh khổng lồ bùng
nổ, kéo theo sự ra đời của mặt
trời. Tiếp đó, một cơn sóng chấn
khổng lồ đă nén ép vật chất c̣n
lại thành những khối bụi nhỏ hơn.
Cuối cùng, chúng liên kết với nhau để
tạo nên thiên thạch, sao chổi, mặt trăng
và các hành tinh khác trong hệ mặt trời như
ngày nay. Tuy nhiên, không dễ ǵ để tính
được thời điểm diễn ra
vụ nổ và tốc độ của nó.
Những
bằng chứng địa chất trước
kia cho rằng nhân trái đất ra đời
khoảng 50 triệu năm sau vụ nổ.
Bằng chứng địa chất mà các nhà nghiên
cứu sử dụng là hai đồng vị
hafini 128 và vonfram 128. Cả hai nguyên tố này
rất phong phú tại thời điểm hệ
mặt trời sinh ra, và dấu vết của chúng
vẫn c̣n tồn tại đến ngày nay. Hafini
128 có chu kỳ bán ră 9 triệu năm. Sau khi phân
ră, nó chuyển thành vonfram 128. Do tính ưa kim
loại, nên tất cả các vonfram 128 được
sinh ra đều co cụm về nhân của các hành
tinh (như trái đất và sao Hỏa). V́
vậy, các nhà nghiên cứu nhận định,
bất cứ nguyên tử vonfram 128 nào được
t́m thấy trong lớp manti của trái đất
và sao Hỏa ngày nay đều là sản phẩm
trực tiếp của hafini 128. Nếu biết
được thời gian phân ră của các nguyên
tố này, chúng ta có thể t́m ra tuổi của
lớp đá.
Tuy nhiên, con số 50 triệu năm dường
như chưa chính xác. Mới đây, Thorsten Klein
từ Đại học Muenster (Đức) và
cộng sự đă phân tích lại tỷ lệ
hafini 128/vonfram 128 trên một loạt các mẩu
đá sao Hỏa và các mẩu thiên thạch khác.
Sau đó, họ so sánh với tỷ lệ trong các
mẫu ở lớp manti của trái đất. Kết
quả của phân tích này đă rút ngắn
khoảng thời gian h́nh thành nhân trái đất
xuống c̣n 20 đến 30 triệu năm.
Kleine kết luận: “Sự tạo
thành nhân, và từ đó vật chất phủ
thêm bên ngoài để tạo nên các hành tinh
rắn, đă kết thúc trong 30 triệu năm
đầu tiên của hệ mặt trời. Riêng
nhân sao Hỏa có lẽ đă h́nh thành trong
khoảng 13 triệu năm”. Một cách độc
lập, nhóm nghiên cứu của Quingzhu tại
Đại học Harvard (Mỹ) cũng cho ra
kết quả gần như trùng khớp.
Các nhà nghiên cứu cho biết,
việc loại bỏ được những nghi
ngờ về thời điểm và diễn
biến sự thành tạo các hành tinh sẽ cho phép
họ tập trung sang những vấn đề khác,
liên quan tới sự ra đời của trái
đất, chẳng hạn sự kiện mặt
trăng chia tay với hành tinh chúng ta.
|
|
Sa mạc Sahara. |
61. Sa mạc lớn nhất thế
giới? Sa mạc Sahara ở bắc Phi rộng
gấp 23 lần sa mạc Mojave ở phía nam
California, Mỹ.
62. Hành tinh nào có nhiều mặt trăng
hơn, trái đất hay sao Hoả?
Sao Hoả có 2 vệ tinh xoay quanh là
Phobos và Deimos. Trái đất chỉ có một
vệ tinh tự nhiên là mặt trăng. Những
hành tinh ở ṿng ngoài thường có nhiều
mặt trăng, hầu hết mới được
t́m thấy gần đây và có thể dẫn
tới trường hợp các nhà khoa học
cần phải định nghĩa lại thế
nào là mặt trăng.
63. Hồ sâu nhất thế
giới?
Hồ Baikal ở miền trung nam
Siberia có độ sâu 1,7 km. Hồ có niên đại
20 triệu năm và chứa 20% lượng nước
ngọt trên trái đất.
64. Nguồn gốc từ
"volcano" (núi lửa)?
Nó bắt nguồn từ
"Vulcan" - vị thần lửa của La Mă.
65. Có bao nhiêu khoáng chất tồn
tại trên trái đất được biết
tới?
Có khoảng 4.000 khoáng chất, trong
đó chỉ khoảng 200 là có tầm quan
trọng lớn. Chừng 50-100 khoáng chất
mới được miêu tả mỗi năm.
66. Lượng nước dự
trữ trên toàn cầu?
Tổng lượng nước
dự trữ trên toàn cầu là 326 triệu
dặm khối.
67. Đảo lớn nhất
thế giới?
Đảo Greenland bao phủ diện
tích 2.176.000 km2. Lục địa được
định nghĩa là những khối đất
lớn được tạo nên từ đá có
mật độ thấp, trôi nổi trên vật
liệu tan chảy bên dưới. Greenland khớp
với miêu tả này nhưng nó chỉ bằng
1/3 Australia. Một số nhà khoa học gọi
Greenland là ḥn đảo, một số lại
gọi là lục địa.
68. Nơi nào trên trái đất có
nhiều núi lửa nhất?
Đặc điểm địa h́nh
nổi bật nhất trên trái đất là dăy núi
lửa khổng lồ ở dưới biển -
dăy núi dài hơn 48.000 km và cao trung b́nh 5,5 km trên
đáy biển. Nó được gọi là dăy ngăn
cách đại dương, nơi các mảnh
thạch quyển bị phân tách khi hoạt động
núi lửa diễn ra. Có nhiều núi lửa ở
khu vực này hơn là trên mặt đất.
69. Vụ phun trào núi lửa nào tiêu
diệt nhiều người nhất?
Đợt phun trào của núi Tambora
ở Indonesia vào năm 1815 đă giết chết
90.000 người. Hầu hết chết v́ đói
sau vụ phun trào bởi mùa màng bị phá
huỷ, nước bị ô nhiễm và bệnh
tật.
70. Mặt trăng và trái đất
sinh ra riêng rẽ?
Không hẳn là như vậy. Một
giả thuyết cho rằng mặt trăng
được h́nh thành từ một phần
của trái đất, không lâu sau khi hành tinh
của chúng ta ra đời. Một thiên thể có
cỡ sao Hoả đă đâm sầm vào hành tinh
của chúng ta và vỡ tan. Những mảnh
vụn bay theo quỹ đạo quanh trái đất,
phần lớn tích tụ lại tạo nên
mặt trăng, trong khi đó trái đất
hầu như không suy suyển.
|
71. Mỗi giây trên toàn cầu có bao
nhiêu lần sét đánh?
Trung b́nh khoảng 100. Tuy vậy đó
chỉ là những lần sét đánh xuống
mặt đất. Mỗi phút, có hơn một
ngh́n trận sấm chớp nổ ra khắp trái
đất, tạo ra khoảng 6.000 tia chớp.
Rất nhiều trong số đó đi từ
đám mây này sang đám mây khác.
72. Tất cả các con sông đều
sống?
Tất nhiên là không phải theo nghĩa
đen. Nhưng cũng như mọi sinh vật
sống khác, các con sông đều có quăng đời
của nó. Chúng sinh ra, lớn lên và già đi. Chúng
có thể chết trong khoảng thời gian địa
chất.
73. Các thiên thạch có thể
tạo nên ḥn đảo?
Hàng thập kỷ nay người ta
đă phỏng đoán rằng những vụ va
cham thiên thạch từ xa xưa đă tạo nên
các điểm nóng nơi xảy ra hoạt động
núi lửa, và đẩy các ḥn núi lên khỏi
mặt biển nơi trước đây nó chưa
từng xuất hiện. Chưa có một câu
trả lời chắc chắn cho vấn đề
này, nhưng một mô h́nh máy tính mới cho
rằng Hawaii đă được h́nh thành theo cách
này.
74. Bang Louisiana đang ph́nh ra hay ch́m
đi?
Louisiana mất khoảng 78 km2 đất
đai mỗi năm do sụt lở đất ven
biển, do giông băo và các nguyên nhân khác từ con
người, khiến nó đang ch́m dần.
Phần lớn New Orleans thực sự ch́m 3,4 m dưới
mực nước biển.
75. Mực nước biển
sẽ tăng bao nhiêu nếu băng Nam cực tan?
Băng Nam cực chiếm gần 90%
băng toàn thế giới và 70% nước
ngọt toàn cầu. Nếu toàn bộ băng Nam
cực tan, mức nước biển sẽ tăng
khoảng 67 m, tương đương với toà
nhà 20 tầng. Các nhà khoa học biết rằng
đang có một ḍng tan chảy bên dưới.
Tổ chức Liên Hợp Quốc ước tính
theo kịch bản tồi tệ nhất th́
mực nước biển sẽ tăng lên 1 m vào
năm 2100.
76. Băng có phải là khoáng
chất?
Đúng, băng là một loại khoáng
chất và được miêu tả trong hệ
thống khoáng chất của Dana.
77. Khoáng chất nào mềm
nhất?
Talc là khoáng chất mềm nhất.
Nó thường được dùng để làm
bột talcum.
78. Khoáng chất nào cứng
nhất?
Loại mà trở nên vô nghĩa
về mặt t́nh cảm sau khi ly hôn nhưng
vẫn giữ được giá trị về
mặt tiền bạc (kim cương).
79. Có bao nhiêu màu trong pháo hoa?
Các thành phần hoá chất trong trái
đất đă tạo nên màu sắc. Stronti
tạo ra màu đỏ, đồng tạo ra màu
xanh dương, natri tạo ra màu vàng, mạt
sắt và bột than tạo ra màu ánh vàng.
Tiếng nổ lớn và tia sáng được
tạo ra từ bột nhôm.
80. Trái đất có khí hậu
tồi tệ nhất trong hệ mặt trời?
Vẫn có nhiều hiện tượng
khí hậu hoang tàn hơn ở nơi khác. Sao
Hoả có thể hứng chịu những trận
cuồng phong lớn gấp 4 lần trên trái đất.
Băo bụi trên hành tinh đỏ có thể
nhấn ch́m toàn bộ quả cầu. Sao Thổ
từng có một trận băo gió bao phủ
diện tích lớn gấp đôi hành tinh chúng ta
và kéo dài ít nhất 3 thế kỷ. Sao Kim là
một địa ngục sống. Sao Diêm vương
thường xuyên băng giá hơn nơi lạnh
lẽo nhất trên trái đất.
|
81.
Nơi đâu có thủy triều cao nhất?
Tại Burntcoat Head thuộc vịnh
Fundy ở Nova Scotia (Canada), các đợt thủy
triều có thể dâng cao tới 11,7 m. Vịnh
Fundy có h́nh cái phễu do vậy mà thường
xuyên tạo nên những đợt nước
triều lớn.
82. Nơi duy nhất có sông băng
chảy qua đường xích đạo?
Núi Cotopaxi ở Ecuador có sông băng
duy nhất vắt qua đường xích đạo.
83. Hồ lớn nhất ở
Bắc Mỹ?
Hồ Superior.
84. Cơn băo khủng khiếp
nhất từng đổ bộ vào Mỹ?
Cơn băo cấp 4 đổ vào
Galveston, Texas, năm 1900 giết chết hơn 6.000
người.
85. Dăy núi dài nhất thế
giới?
Dăy Mid-Atlantic nằm dưới
biển gần như chia đôi toàn bộ Đại
Tây Dương từ bắc tới nam. Iceland là nơi
dăy núi ngầm này nhô lên khỏi mặt biển.
86. Bao nhiêu lượng vàng đă
được khai thác trên trái đất từ
trước tới nay?
Hơn 193.000 tấn. Nếu gắn
kết chúng lại với nhau, sẽ tạo ra
một ṭa nhà 7 tầng h́nh lập phương
87. Hai quốc gia sản xuất vàng
lớn nhất?
Nam Phi sản xuất 5.300 tấn/năm.
Mỹ xuất xưởng 3.200 tấn/năm.
88. Loài thực vật ở
Bắc Mỹ có tuổi thọ hàng ngh́n năm?
Cây bụi creosote mọc tại
Mojave, Sonoran và sa mạc Chihuahuan đă sống
từ thời khai sinh của chúa Jesus. Một
số cây có thể sống tới 10.000 năm.
89. Trung b́nh bao nhiêu lượng nước
được tiêu thụ trên toàn cầu mỗi
ngày?
Khoảng 1,5 tỷ mét khối.
90. Sao Thổ là hành tinh duy
nhất có vành đai bao quanh?
Sao Thổ là có vành đai rơ
nhất. Nhưng sao Mộc và sao Hải vương
đều có vành đai mờ nhạt.
|
|
Hồ Tahoe ở Mỹ. |
91. Động đất thường
xảy ra ở độ sâu bao nhiêu?
Hầu hết rung chuyển
khoảng 80 km dưới bề mặt trái đất.
Những trận nông hơn th́ có thiệt hại
lớn hơn. Nhưng sức phá huỷ của
mỗi cơn rung chấn c̣n phụ thuộc vào
kết cấu đất đá và thiết kế
công tŕnh.
92. Lục địa lạnh
nhất, khô nhất và cao nhất trên trái đất?
Chính là Nam cực.
93. Những ḥn đá cao tuổi
nhất thế giới được t́m thấy
ở đâu?
Do đáy đại dương thường
xuyên bị biến đổi khi các mảnh
thạch quyển di chuyển trên bề mặt trái
đất, những ḥn đá lâu đời
nhất được t́m thấy dưới
đáy biển là vào khoảng 300 triệu năm
trước. C̣n đá trên lục địa
cổ xưa nhất có 4,5 tỷ tuổi.
94. Bao nhiêu lượng nước
ngọt trên thế giới được lưu
trữ trong băng?
Khoảng 70%. Để có được
lượng nước này cần mưa rơi liên
tục 60 năm trên toàn cầu và phải t́m cách
đóng băng được tất cả lượng
đó.
95. Hồ trên núi lớn nhất
ở Bắc Mỹ?
Hồ Tahoe ở biên giới
California-Nevada rộng 42.500 ha, chứa 0,1 tỷ m3 nước
và sâu 488 m.
96. Có phải lúc nào cũng
tồn tại các lục địa?
Không giống như chúng ta thấy bây
giờ. Nhiều nhà khoa học cho rằng trái
đất từng là một lục địa
khổng lồ khô cằn, nước được
đưa đến từ các sao chổi và đại
dương h́nh thành. Sau đó tất cả đất
đai trên thế giới tập hợp thành
một siêu lục địa gọi là Pangaea. Nó
bắt đầu phân tách từ 225 triệu năm
trước đây, cuối cùng phân thành các
mảng lục địa như chúng ta thấy ngày
nay.
97. Bao nhiêu tro bụi núi lửa rơi
xuống mỗi ngày?
Lấy một ví dụ. Trong đợt
phun trào dữ dội kéo dài 9 giờ ở núi St.
Helens ngày 18/5/1980, hơn 540 triệu tấn tro
đă trút xuống bao phủ một diện tích
rộng 56.980 km2. Đó là đợt phun trào núi
lửa kinh hoàng nhất từng xảy ra tại
Mỹ.
98. Fenspat là ǵ?
Đó là loại khoáng chất
phổ biến nhất trong lớp vỏ cứng
của trái đất.
99. Những điểm tận cùng
của nước Mỹ?
Điểm xa nhất về phía
đông là đảo Amatignak, Alaska. Điểm xa
nhất về phía bắc là Point Barrow, Alaska. Điểm
xa nhất về phía nam là mũi phía nam của
đảo Hawaii. Điểm xa nhất về phía
tây là Pochnoi Point ở Semisopochnoi, Alaska.
100. Nếu bạn được
sắp xếp trái đất, mặt trăng và
sao Hoả giống như búp bê Matryoshka, th́
bạn sẽ xếp thế nào?
Sao Hoả sẽ lọt vào trong trái
đất, và mặt trăng sẽ nằm
gọn trong sao Hoả. Trái đất to gấp
đôi sao Hoả và sao Hoả cũng gần như
gấp đôi mặt trăng.
101. Trái đất sẽ luôn
ở đó?
Các nhà thiên văn học đă
biết rằng trong vài tỷ năm nữa,
mặt trời sẽ phồng to đến
nỗi "nuối chửng" trái đất.
Nếu chúng ta vẫn c̣n ở đó th́ chắc
sẽ bị thiêu trụi và bốc hơi.
Nếu có cơ hội th́ chúng ta có thể "đẩy"
trái đất sang một quỹ đạo khác
xa hơn và yên b́nh hơn.
Minh Thi
|
|
|
|