Đắc nhân tâm

Dale Carnégie
 

11- Đừng mất công than tiếc

Khi viết câu này, ngó qua cửa sổ, tôi thấy trong vườn tôi , có những vết chân của con quái vật sống trong khuyết sử thời đại, in vào đá và diệp thạch. Tôi đă mua những vết chân đó tại viện Bảo tàng Peabody của Đại học đường Yale và tôi c̣n giữ bức thư của viên bảo quản, cam đoan những vết chân đó có tự 180 triệu năm nay. Dù một người ngu dại nhất chắc cũng không để có ư tưởng muốn đi ngược lại 180 triệu năm của thời gian để làm thay đổi những vết chân đó. Mà ví dụ người đó có nghĩ như vậy, th́ xét cho cùng, cũng không điên rồ hơn những kẻ bứt rứt nhiều người thường khổ sở v́ lẽ ấy. Chắc chắn chúng ta chỉ có thể hành động để sửa đổi kết quả của một sự kiện đă xảy ra từ 180 giây đồng hồ trước, nhưng chúng ta không có cách ǵ thay đổi được một sự đă xảy ra rồi.
Có một cách độc nhất ở đời để lợi dụng dĩ văng là phân tích một cách điềm tĩnh những lỗi lầm đă trót phạm, làm bài học nhớ đời rồi quên hắn những lỗi đó đi, đừng cho nó dày ṿ ta nữa.
Tôi biết sự đó hợp lư, nhưng chính tôi đă bao giờ có đủ can đảm và lương tri để xử sự như vậy chưa? Muốn rả lời câu hỏi này, xin bạn nghe câu chuyện đă xảy ra cho tôi cách đây nhiều năm:
Tôi đă dùng 30 vạn mỹ kim làm vốn mà chẳng thu được một xu nhỏ lời. Đầu đuôi thế này: Tôi gây một tổ chức vĩ đại, chuyên môn dạy học những người đă trưởng thành. Nỗi tỉnh  lớn đều có một chi nhánh và đă không tiếc tiền quảng cáo. Tôi bận dạy học đến nỗi không có thời gian và cũng không có cả ư muốn kiểm soát phương diện tài chánh của công cuộc kinh doanh đó. Tôi khờ dại đến nỗi không thấy rơ tôi rất cần một viên giám đốc giảo hoạt coi chừng những con số chi.
Rút cuộc, một năm sau tôi mới nhận thấy một sự thực hiển nhiên, để rồi cụt hứng và phẫn uất. Tôi thấy rằng tuy con số thâu khổng lồ, mà không có được một số lời nhỏ nhít.
Thấy vậy đáng lẽ phải làm hai việc:
Việc thứ nhất là có đủ lương tri bắt chước nhà Bác học da đen, George Washington Carver
(1860-1943), khi ông này mất món tiền dành dụm trong cả một đời là bốn vạn mỹ kim vào dịp nhà ngân hàng mà ông gởi tiền bị vỡ nợ. Khi có người hỏi ông đă biết bị phá sản chưa, ông trả lời: 'Vâng, tôi có nghe nói như vậy' và tiếp tục dạy học như thường. Ông đă triệt để xoá bỏ sự thua lỗ trong trí nhớ đến nỗi không bao giờ nhắc tới nữa.'
Việc thứ hai đáng lẽ phải làm, là phân tích những nguyên nhân do thất bại để rút ra một bài học lâu dài.
Nhưng thú thật cùng bạn, cả hai việc cốt yếu kia, tôi không làm việc nào. Trái lại, tôi tự dày ṿ khổ sở. Sau đó hàng tháng, lúc nào cũng như người mất hồn, ngủ không được, người rạc đi. Đáng lẽ cái dại trước đem lại khôn sau th́ tôi lại cứ nắm cổ tái diễn cái ngu.
Tôi ngượng mà công nhận sự ngu ngốc đó, nhưng từ lâu kinh nghiệm dạy tôi rằng: 'Dạy khốn hai mươi người dễ hơn sự thực hành những điều khôn chính ḿnh đă dạy'.
Tôi rất tiếc không nhận được cái may theo học ông Brandwine tại Đại học đường George Washington ở Nữu Ước. Một người đă được cái may đó là ông Sauders, ngụ tại nhà số 939, đại lộ Woodycres Bronx, Nữu Ước kể lại với tôi rằng ông Brandwine, hồi ấy chuyên dạy về sinh học, đă cho ông ta một bài học hữu ích vô cùng.
Ông Sauders kể: 'Bấy giờ tôi chưa đầy hai mươi tuổi, mà đă lo sợ đủ thứ. Bài làm có lầm lỗi chơ nào là tôi ngấm ngầm dày ṿ tôi cho đến khổ sở. Gặp một kỳ thi, tôi thức thâu đếm để căn móng tay, sợ ḿnh sẽ rớt. Tôi sống để suy nhgix những việc đă làm; để mà hối tiếc đă làm bậy: đắn đo đến những câu đă nói để tự trách ḿnh sao chẳng nói thế này, thế nọ, có hơn không?
Thế rồi một buổi sáng, lớp chúng tôi tự tại pḥng thí nghiệm ban Thực vật học và thấy trên bàn, trước mặt ông giáo Brandwine có lù lù một chai sữa. Chúng tôi ngồi xuống và tự hỏi không biết chai sữa kia có liên lạc ǵ với bài học vệ sinh bữa đó. Bỗng nhiên, ông Brandwine đứng phắt dậy, gạt chai sữa cho rơi mạnh vào chậu sứ rửa tay mà la lớn lên rằng: 'Đừng có than tiếc chỗ sữa đổ'. Đoạn ông bảo chúng tôi lại gần và nói: 'Ngó cho kỹ, v́ tôi nhớ cái bài học này suốt đời. Chỗ sữa này chảy mất hết và các tṛ nhớ bài học này suốt đời. Chỗ sữa này chảy mất hết và các tṛ có thể thấy nó đang chui ra đường mương, bây giờ các tṛ có dằn vặt và bứt tóc cũng thu lại được một giọt. Suy nghĩ một chút, cẩn thận một chút th́ có lẽ chỗ sữa này đă không mất. Bây giờ trễ giờ rồi và ta chỉ c̣n có thể quên phứt nó đi và bắt đầu làm việc khác'.
Ông Sauders thêm rằng: 'Sự chứng minh nhỏ đó, nay tôi c̣n nhớ như in, trong khi tôi đă quên hẳn những bài h́nh học và La tinh mà tôi từng đă thuộc làu. Thật ra, trong đời sống thực tế, nó có ích nhiều hơn bất cứ môn nào tôi dă học trong bốn năm tại đại học đường; nhưng khi nó đă đổ loe loét xuống cống th́ quên phứt nó đi cho rồi chuyện'.
Đọc tới đây, chắc có bạn cười khẩy cho rằng chỉ có motoj câu phương ngôn con nít cũng biết, việc ǵ phải làm lớn chuyện như thế. Tôi cũng biết, việc ǵ phải làm lớn chuyện như thế. Tôi cũng biết thiên hạ nhàm tai về câu ấy, v́ nó ở đầu lưỡi mọi người và nhắc đến nó th́ gần như vô duyên. Tôi biết bạn đă nghe câu ấy đến ngàn lần. Nhưng tôi cũng biết thêm rằng những câu vè tầm thường đó là tinh tuư của đức tính khôn ngoan, lịch lăm cổ truyền, từ ngàn năm trước. Nó là kết tinh những lịch duyệt của cả nhân loại, cha truyền con nối biết bao nhiêu đời. Nếu bạn có thể đọc hết thảy những sách luận đề về những ưu tư, do những bậc thông thái nhất trong hoàn cầu đă soạn, th́ bạn cũng không thể kiếm được một ḍng nào có chân nghĩa sâu xa hơn những câu phương ngôn thông dụng nhất như 'Chưa tới cầu đừng lo thiếu cách qua sông' hay "Đừng than tiếc chỗ sữa đổ"

 

12- Sự vui sống

Chắc bạn tự nhủ: 'Anh chàng Carrnegie này muốn truyền bá đạo Cơ Đốc Khoa học đây'. Không. bạn lầm. Tôi muốn không theo đạo ấy. Nhưng tôi càng sông thêm bao nhiêu th́ tôi càng tin chắc chắn ở năng lực huyền bí của tư tưởng. Nhờ dạy người lớn trog 35 năm, tôi biết rằng đàn ông và đàn bà có thể diệt ưu phiền, sợ sệt cùng nhiều chứng bệnh và có thể thay đổi hẳn đời họ đi bằng cách thay đổi tư tưởng trong đầu.
Tôi biết! Tôi biết vậy!! Tôi biết chắc vậy!!!Tôi đă mục kích cả 100 lần những sự thay đổi không sao tin được. Tôi đă thấy thường quá đến nỗi không c̣n ngạc nhiên ǵ nữa.
Chẳng hạn như trường hợp học sinh của tôi, ông J.Frank Whaley. Ông ta bị bệnh thần kinh suy nhược. Duyên do? Là tại ông ưu phiền. Ông nói với tôi: 'Cái ǵ cũng làm cho tôi lo, tôi lo v́ tôi ốm quá; v́ tôi tưởng rằng tóc tôi mỗi ngày mỗi rụng; v́ tôi sợ không bao giờ dành được đủ tiền để cưới vợ; sợ không bao giờ thành một người cha hiền; sợ không cưới được ư trung nhân; sợ đời không sung sướng. Tôi lo cả về những ư nghĩ của người khác về tôi nữa. Tôi lo ṿ tư tưởng có ung thư trong bao tử. Thôi thế là hết làm việc, phải bở sở. tinh thần tôi sôi lên như nước trong một nồi sùng sục mà không có lỗ để xả hơi. áp lực đó không chịu nổi, phải xả bớt đi mới được. Bạn nên cầu trời đừng bao giờ đi bệnh thần kinh thác loạn ṿ có nỗi đau đơn vật chất nào có thể ghê gớm nỗi thống khổ của nột tinh thần hấp hối hết.
Bệnh tôi nặng đến nỗi không dám nói thiệt với người thân trong nhà. Tôi không tự chủ được tư tưởng. óc tôi đầy sợ sệt. Một tiếng động nhỏ nhất cũng làm tôi nhảy lên. Tôi trốn mọi người. Tôi không khóc vô cớ.
Sống một ngày là một ngày hấp hối. Tôi thấy ai nấy đều bỏ tôi. Tôi muốn nhảy xuống sông tự tử cho rồi đời.
Nhưng tôi bỏ ư quyên sinh đi, quyết định lại Floride, hy vọng sẽ nhờ đổi gió mà hết bệnh. Khi tôi bước chân lên xe, cha tôi đưa một bức thư bảo tới Floride hăy mở ra coi. Tôi tới nơi vào giữa mùa du lịch. V́ không thuê được pḥng ngủ, tôi đành thuê pḥng trong một ga ra xe hơi. Rồi tôi toan kiếm tại một nhà chuyên chở mà không được.Thế là tôi lang thang trên bờ vịnh Floride để mà tự cảm thấy ưu phiền khổ sở hơn ở nhà. Tôi bèn mở bức thư xem ba tôi viết ǵ. Ba tôi nói: 'C̣n, con xa nhà tới 1.500 dặm mà không thấy bệnh khác chút chi, phải không? Ba viết vậy là chính con làm cho con sinh bệnh. Cơ thể cũng như tinh thần con không đau ốm ǵ hết. Không phải t́nh thế, hoàn cảnh mà con gặp đă làm con đau; chính v́ con nghĩ bậy về những t́nh thế, hoàn cảnh ấy mà hoá đau. 'Trong ḷng ta suy nghĩ làm sao th́ ta như vậy'. Khi nào nhận thấy được điều đó, th́ con trở về và con sẽ hết bệnh'.
Bức thư của ba tôi làm tôi tức giận. Mong được lời an ủi th́ không phải đọc lời thuyết giáo. Tôi giận tới nỗi nhất định không khi nào trở về nhà nữa. Đêm ấy tôi đi trên đường ở Miami tới một nhà thờ đương làm lễ. Không biết đi đâu nữa, toi vào nghe thuyết pháp về câu: 'Chinh phục được tinh thần ḿnh c̣n quan trọng hơn là chinh phục được một châu thành'. Thành thử tôi cũng lại được nghe nhữn lời khuyên mà ba tôi đă viết trong thư: 'Phải quét hết những rác rưởi chất chứa trong đầu óc tôi đi. Lần ấy là lần thứ nhất trong đời, tôi đă có thể suy nghĩ sáng suốt và hợp lư được. Tôi nhận thấy trước kia tôi đă khùng. Tôi thấy rơ chân tưởng của tôi mà giật ḿnh: th́ ra bấy nay tôi cứ muốn thay đổi. Nó cũng như cái kính máy chụp h́nh; v́ nó hư nên h́nh ảnh của mọi vật đếu hư hết, chứ thật ra, vạn vật có ǵ khác đâu.
Sáng hôm sau tôi thu xếp về nhà. Một tuần lễ nữa tôi trở lại làm việc như cũ. Bốn tháng sau tôi cưới nhà tôi, chính người mà trước kia tôi sợ cưới không được, chúng tôi bây giờ có năm cháu, gia đ́nh vui vẻ. Hồi tinh thần tôi điều khiển một xưởng làm b́a dầy trên 450 thợ. Đời sống đầy đủ hơn, vui vẻ hơn nhiều. Tôi tin bây giờ tôi đă nhận được chân giá trị của đời sống. Khi nào gặp những nỗi khó khăn- đời ai mà chẳng có những lúc ấy? tôi tự nhủ phải giữ đầu óc cho sáng suốt và nhờ vậy mọi sự đều sẽ được như ư.
'Tôi có thể chân thành nói rằng đă may mà bị bệnh thần kinh đó v́ nhờ nó tôi mới nhận thấy tư tưởng anh hưỡng mạnh mẽ tới tinh thần và cơ thể ra sao. Bây giờ tôi có thể sai bảo tư tưởng tôi có để nó giúp tôi chứ không hại tôi nữa. Ba tôi đă có lư khi Người bảo tôi đau ốm không phải v́ những hoàn cảnh ấy. Và từ khi nhận chân được điều này, tôi hết bệnh luôn tới bây giờ'. Đó là kinh nghiệm của ông Frank J. Whaley.
Tôi tin chắc rằng sự b́nh tĩnh trong tâm hồn và nỗi vui trong ḷng không do khu đất ta ở, của cải của ta có, địa vị ta giữ mà chỉ do thái độ tinh thần của ta thôi. ảnh hưởng của ngoại giới rất nhỏ. Như trường hợp của ông già John Brown bị xử giao v́ xâm chiếm công xưởng ở Harrpes Ferry và hô hào nô lệ nổi loạn. Ông ngồi trên quan tài để tới pháp trường. Tên coi ngục đi kèm tội nhân th́ hồi hộp, lo lắng. Nhưng trái lại, ông th́ b́nh tĩnh, lạ lùng. Ngẩng lên nh́n rặng núi xanh ở Virrginie, ông thốt: 'Cảnh đẹp làm sao! Thiệt từ trước lăo chưa có cơ hội nào để ngắm cảnh thần tiên như vậy'.
Hay là trường hợp của Robert Falcon và bạn đồng hành. Họ là những người Anh đầu tiên tới Nam cực. Có lẽ chưa ai khổ cực ghê gớm như họ trên con đường về. Thức ăn hết mà dầu lửa cũng hết. Không thể nào đi được nữa v́ một trận băo tuyết thổi dữ dội sát trên mặt đất liên tiếp 11 ngày đêm, gió ghê gớm tới nỗi cắt bằng lớp băng ở miền ấy. Họ biết rằng thế nào cũng chết và có mang theo nhiều thuốc phiện để dùng trong những trường hợp như vậy.
Nuốt một cục lớn nha phiến rồi có thể nằm dài trên tuyết hưởng cái thú 'đi mây' và lên mây luôn. Nhưng họ không thèm dùng phương thuốc đó. Họ vừa 'ca những điệu vui' vừa chết. Chúng ta biết được thế nhờ một bức thư từ giă cơi đời mà tám tháng sau một nhóm thám hiểm cứu nạn t́m thấy bên 11 cái xác cứng ngắt.
Thiệt vậy, nếu nuôi tư tưởng b́nh tĩnh và can đảm th́ chúng ta có thể vui thú ngắm cảnh trong khi ngồi trên quan tài mà đến pháo trường; hoặc trong khi sắp chết đói chết rét, vẫn có thể ca hát vui vẻ vang rân cả trại.
Milton, nhà thi sĩ mù đă t́m thấy chân lư ấy 300 năm trước.
Tâm thần ta một cơi riêng
Nó là Địa ngục, cảnh Tiên trên đời
Cảnh tiên nhờ nói vui tươi
Địa ngục v́ nó thành nơi đoạ đày.
Đời Nă Phá Luân và Helen Keller đă chứng minh hoàn toàn lời đó. Nă Phá Luân có đủ những cái mà người thường mơ tưởng: danh vọng, uy quyền, của cải - vậy mà ông nói khi ở đảo Saint Hélène: 'Trong đời tôi, không có được tới sáu ngày sung sướng' . c̣n Hellen Keller đui, điếc và câm th́ lại ca tụng: 'Đời sống sao mà đẹp thế ta!'.
Sống nửa thế kỷ ṛi, chẳng kinh nghiệm ǵ, nhưng ít nhất tôi cũng học điều này. 'Trừ ta ra không có cái ǵ mà cho ta b́nh tĩnh được hết'. Câu ấy tôi mượn của Ermson trong đoạn cuối thiên tuỳ bút 'Tự tín' của ông: Khi ta thắng trến đường chính trị, khi lợi tức của ta tăng lên, khi ta bết bịnh, mạnh trở lại, hay có bạn đi xa trở về, hoặc gặp một hoàn cảnh thuận tiện nào, những lúc đó ta thấy tinh thần phấn khởi và ta nghĩ rằng ngày vui sắp tới. Không, xin đừng tin vậy. Không thể như vậy được. Trừ ta ra, không một ai mang lại sự b́nh tĩnh cho tâm hồn ta đâu.
Epictète sống cách ta 19 thế kỷ, mà y học ây giờ cũng phải nhận lời ấy là đúng. Theo bác sĩ G. Canby Robinson th́ trong năm người bệnh nằm ở nhà thương John Hopkins, có bốn người đau v́ lao tâm, ưu tư quá. Không phải chỉ nhữn bệnh tinh thần mới có nguyên do ấy đâu, cả những bệnh hoàn toàn về thể hất cũng vậy. Ông nói: Nhưng bệnh này thường khi do người đau không biết làm cho đời sống của ḿnh thích nghi với những vấn đề thực tế'.
Montaigne Michel Eyquem de (1533-1592), một triết gia trứ danh ở Pháp, dùng câu này làm châm ngôn: 'Loài người đau khổ, do hoàn cảnh th́ ít mà do ư niệm là nhiều'. mà ư niệm đó hoàn toàn tuỳ thuộc ta.
Như vậy nghĩa là ǵ? Có phải tôi dă dám cả gan nói trắng với các bạn rằng: Khi bị ưu tư đè nghiến và đầu óc rối như tơ ṿ th́ bạn chỉ cần có nghị lực một chút là tâm trạng của bạn hoàn toàn thay đổi đi không? Phải, chính tôi muốn nói vậy đó! Mà chưa hết đâu. Tôi c̣n sắp chỉ cho bạn một bí quyết nữa. Phải khó nhọc một chút, nhưng bí quyết này cũng rất giản dị.
'William James, nhà tâm lư thực hành uyên thâm nhất thế giới, đă nhận thấy rằng: 'hành động có vẻ như theo sau tư tưởng, nhưng sự thực th́ cả hai cùng đi với nhau. Và khi chúng ta chế định hành đồng th́ chúng ta có thể chế định tư tưởng một cách gián tiếp được'.
Nói một cách khác, William James bảo rằng không thể chỉ dùng ư chí để cảm xúc mà cảm xúc thay đổi ngay được, nhưng chúng ta có thể thay đổi những hành động và mọt khi hành động thay đổi th́ tự nhiên tư tưởng cũng đổi thay ngay.
Ông giảng thêm: 'Như vậy, nếu mất sự vui vẻ mà muốn chuộc lại th́ cách chắc chắn nhất có thể làm được là tỏ ra một thái độ vui vẻ, và hành động, nói năng như là sự vui vẻ đă tới rồi'.
Cái thuật giản dị đó thành công chăng? Thành công thần diệu! Xin bạn thử đi. Thử hăy mở miệng ra cười lớn hăy hồn nhiên vui vẻ, hăy ưỡn ngực hít một hơn dài rồi ca lên một khúc, nếu không ca được th́ huưt sáo, nếu không huưt, nếu không ca được th́ huưt sáo được th́ ngâm nga. Bạn sẽ thấy liền- như William James nói- rằng tinh thần không thể nào buồn ủ rũ khi hành động tỏ một nỗi vui chói lọi.
Đó là một chân lư căn bản khả dĩ thay đổi nhiệm mầu cuộc sống của ta được. Một người đàn bà ở Californie mà tôi xin giấu tên, nếu biết bí quyết ấy th́ chỉ nội trong 24 giờ là gột hết nỗi lầm than khổ sở của ḿnh... bà ấy già và goá- cản ấy buồn thiệt - nhưng bà có rán hành động như người vui sướng không?. Không. Nghe bạn hỏi có đau khổ ǵ không, th́ bà đáp: 'Không, không có ǵ cả'. Nhưng bét mặt và giọng rên rỉ kia thiệt như muốn nói 'Trời ơi! Nếu ông thấu được nỗi đau đớn của tôi!'.
Bà có vẻ trách bạn sao lại sung sướng trước mặt bà. Cả trăm người đàn bà c̣n khổ hơn hà nhiều: Số tiền bảo hiểm về nhân mạng của ông chồng để lại đủ cho bà an nhà tới chết vả chăng ba người con gái đă thành gia đàng hoàng cũng rất dư sức đón bà về nuôi. Nhưng ít khi tôi thấy bà mỉm cười lắm. Bà kêu ca rằng cả ba chàng trể đều hà tiện và ích kỷ - mặc dầu mơi lanaf lại chơi, bà ở nhà họ hàng thắng. Bà lại phàn nàn ràng lũ con gái không bao giờ qua cáp ǵ cho bà hết- mà chính bà cứ ôm khư khư túi tiền của ḿnh 'để dưỡng già'. Bà thiệt là một tai nạn cho chính thân bà và cả gia đ́nh vô phước đó nữa. Mà có ǵ bắt buộc bà như vậy không? Điều đáng thương tâm là nếu muốn th́ bà có thể tự đổi tánh từ một người khốn nạn, khổ sở, cay độc, bà trở thành ra một người mẹ được chiều chuộc kính trọng. Muốn thế bà chỉ cần bắt đầu có những cử chỉ vui vẻ như để phân phát t́nh yêu cho con cái mà đừng phí tâm nghĩ tới nỗi khổ để tự làm cho đời ḿnh thêm chua xót.
Một người ở ấn Độ, ông H.J. Englert, sở dĩ đến nay c̣n sông slaf nhờ tự t́m được bí quyết ấy. Mười năm trước, ông Englert lên sởi và khi bệnh này khỏi th́ biến chứng thận viêm (sưng thận) chữa đủ các thầy, cả những 'lang băm' nữa, mà không hết.
Rồi ít lâu sau, lại biến ra nhiều chứng khác. áp dụng củ machj máu tăng lên. Một bác sĩ nói với ông rằng áp lực ấy đă tới độ rất cao, nguy hiểm tới tánh mạng, mà sẽ c̣n tăng nữa, cho nên tốt hơn là hăy gấp gấp thu xếp việc nhà đi.
ÔNg Englert nói: 'Tôi về nhà, soát lại xem đă trả đủ tiền bảo hiểm nhân mạng chưa, cầu trời tha thứ cho những tội lỗi từ trước, rồi chỉ nghĩ tới cái chết. Thế là tôi đă làm cho những người xung quanh khổ sở. Vợ con tôi khóc lóc mà tôi th́ càng bị vùi sâu vào cảnh thất vọng. Nhưng sau một tuần khóc lóc than thở cho thân ḿnh, toi tự nhủ: 'Ḿnh hành động như thằng điên. Có lẽ c̣n sống được một năm nữa sao không rản hưởng cho vui hết đời đi đă?'Tôi ưỡn ngực lên, mỉm cười rồi rán hành động như người khỏe mạnh. Ban đầu có khó thiệt, song tôi gắng sức tỏ ra dễ dăi, vui vẻ và như vậy chẳng những không dễ chịu cho gia đ́nh mà cả cho tôi nữa.
'Tôi nhận thấy điều này trước hế là tôi bắt đầu cảm thấy khoẻ khoắn hơn, gần được như ư muốn. Bệnh tiếp tục giảm, và đáng lẽ cuống hố từ lâu rồi chứ, tôi lại sung sướng, mạnh lên, và áp lực của mạch máu cũng hạ xuống. Chắc chắn có điều này: Nếu tôi cứ nghĩ rằng thế nào cũng 'chết' th́ lời bác sĩ tiên đoán sẽ thành sự thực. Nhưng tôi đă thay đổi thái độ tinh thần để giúp cơ thể tôi tự tin lấy căn bệnh'.
Xin bạn cho tôi hỏi một câu: Nếu những hành động vui vẻ và những tư tưởng tích cực về sức khoẻ và can đảm đă cứu sống người ấy, th́ tại sao bạn và toi, chúng ta c̣n có thể nỗi ưu tư hắm ám của ta kéo dài thêm một phút nữa làm chi? Tại sao lại bứt chân thân ta và những người chung quanh phải khổ sở, phiền muộn, khi chúng ta có thể chỉ hành động một cách vui vẻ là đủ tạo được hạnh phúc?
Đă lâu rồi, tôi đọc một cuốn sách của Janes Lane Allen. Nó đă ảnh hưởng sâu xa và lâu bền tới đời sống của tôi. Cuốn ấy nhan đề: 'Tư tưởng của một người' có đoạn này:
'Ai cũng thấy rằng nếu ta thay đổi ư nghĩ của ta về nghĩa khác và mọi vật th́ người khác và mọi vật cũng sẽ thay đổi với ta... Khi một người thay đổi hoàn toàn những ư nghĩ của ḿnh th́ người ấy sẽ ngạc nhiên thấy những mau chóng. Ta hấp dẫn cái ǵ giống ta chứ không hấp dẫn cái ǵ ta cần... Vận mạng của ta ở trong tay ta, chính ở trong tay ta... Tất cả những cái ta làm nên là kết quả trực tiếp của tư tưởng... Chỉ có nâng cao tư tưởng mới có thể thành công và tiến được thôi'.
Tôi chỉ cần làm chủ được tôi, làm chủ được tư tưởng của tôi, làm chủ được nỗi sợ sệt lo lắng của tôi, làm chủ được đầu óc và tinh thần cảu tôi. Và tôi biết rằng lúc nào tôi cũng có thể đạt được sự tự chủ ấy tới một mực tuyệt cao, bằng cách chế ngự những hành động của tôi để những hành động đó chế ngự lại những phản ứng của tôi.
Vậy chúng ta nên nhớ lời sau nầy của William James:
'Một phần lớn cái mà ta gọi là hoạ... có thể đổi làm phước lành. Muốn vậy chỉ cần thay đổi thái độ tinh thần, đứng đau đớn lo sợ nữ mà hăy hăng hái đấu tranh'. Chúng ta hăy tranh đấu cho hạnh phúc của chúng ta!
Tranh đấu cho hạnh phúc của chúng ta bằng cách theo một chương tŕnh hằng ngày để có thể có những tư tưởng vui vẻ và kiến thiết. Chương tŕnh đó do ông Sibyl F. Partige đă viết ra 36 năm trước, nhan đề là: 'Ngày hôm nay'. Tôi thấy nó gây nhiều cảm hứng đến nỗi tôi đă phân phát nó ra hàng trăm bản.
Nếu bạn và tôi theo đúng, chúng ta sẽ bỏ được phần nhiều những ưu tư và làm tăng lên vô cùng cái mà người Pháp gọi là 'Sự vui sống'.

+++

Ngày hôm nay

1-Ngày hôm nay tôi sung sướng. Nó như vậy tức là nhận với Abraham Lincoln rằng: 'Phần nhiều chúng ta cho ḿnh là súng sướng ra sao th́ sẽ sung sướng như vậy'. Hạnh phúc do tâm khảm chứ không do ngoại giới.
2- Ngày hôm nay tôi sẽ thuận theo hoàn cảnh chứ không bắt hoàn cảnh phải thuận theo ư muốn của tôi.
3-Ngày hôm nay tôi chăm nom đến thân thể tôi. Tôi luyện nó, săn sóc nó, bồi dưỡng nó chứ không làm nó phí sức hoặc bỏ phí nó, như vậy nó sẽ là một cái máy hoàn toàn để tôi sai khiến.
4-Ngày hôm nay tôi sẽ rán bồi bổ tinh thần. Tôi sẽ học một cái ǵ có ích. Tôi sẽ không lười nghĩ nữa. Tôi sẽ đọc loại sách cần phải gắng sức suy nghĩ và chú ư mới hiểu được.
5-Ngày hôm nay tôi sẽ luyện tinh thần theo hai cách: Tôi sẽ giúp ích một người nào đó mà đừng cho hay. Tôi sẽ theo William James, làm ít nhất là hai việc mà tôi không muốn làm để rèn chí.
6- Ngày hôm nay tôi sẽ vui tính. Sẽ tất tươi tỉnh, ăm mặc chỉnh tề, nói nhỏ nhẹ, cử chỉ nhă nhặn, rộng răi lời khen mà không cần chỉ trích ai hoạc chê bai cái ǵ hết.
7- Ngày hôm nay sẽ rán sống từng ngày một, này nào chỉ biết công việc ngày ấy, chứ không một lúc ôm lo cho cả đời ḿnh. Cứ mỗi ngày chỉ làm việc 12 giờ th́ suốt đời tôi cũng sẽ làm được nhiều việc lắm rồi.
8-Ngày hôm nay tôi sẽ có một chương tŕnh. Tôi sẽ viết lên giấy công việc sẽ làm trong mỗi giờ. Có thể rằng tôi không theo đúng chương tŕnh ấy nhưng tôi cũng phải lập nó. Nhờ có nó tôi sẽ tránh được hai nạn này là: hấp tấp và do dự.
9- Ngày hôm nay tôi sẽ dành riêng cho tôi nửa giờ b́nh tĩnh và nghỉ ngơi. Trong nửa giờ ấy, thỉnh thoảng tôi sẽ nghĩ đến một chút viễn cảnh trong đời.
10- Ngày hôm nay tôi sẽ không lo sợ nữa và quả quyết vui sống, yếu mến mọi người, hưởng cái Mỹ và tin chắc rằng những người tôi yêu sẽ yêu tôi. Nếu chúng ta muốn bồi dưỡng một tâm trạng để được yên vui th́ chúng ta phải theo quy tắc số một này:
Tư tưởng và hành động một cách vui vẻ, rồi ta sẽ thấy vui vẻ

 

13- Bảy cách luyện tinh thần để được thảnh thơi

Mấy năm trước người ta bảo tôi trả lời câu hỏi nầy trên đài phát thanh: 'Bài học quan trọng nhất bạn đă học được là bài nào?'.


Dễ trả lời lắm: đó là bài học chỉ cho tôi sự quan trọng của ư nghĩ. Biết bạn nghĩ điều ǵ, tôi sẽ đoán được bạn ra sao. Tư tưởng ta xếp đặt cuộc đời và quyết định tương lai ta. Emerson nói: 'Suốt ngày ta nghĩ sao th́ ta cư xử vậy'... Tất nhiên thế, không thể khác được.
Bây giờ tôi tin chắc không mảy may ngờ vực, rằng vấn dề quan trọng nhất và gần như là độc nhất - mà bạn và tôi phải giải quyết là chọn những tư tưởng chánh trực. Làm được vậy chúng ta đă đi vào con đường chính mà giải quyết được hết thảy những nỗi khó khăn. Marc Aurèle, đại triết gia và Hoàng đế của Đế quốc La Mă. Tóm tắt ư ấy trong câu này- một câu quyết định được vận mạng con người: 'Tư tưởng của ta ra sao th́ đời của ta là như vậy'.
Phải, nếu ta có những tư tưởng vui vẻ th́ đời ta sẽ sung sướng, có những tư tướng hắc ám th́ đời ta khốn khổ, có những ư nghĩ sợ sệt th́ ta sẽ sợ sệt. nếu ta nghĩ tới đau ốm th́ ta sẽ đau ốm, nghĩ đến thất bại th́ chắc chắn sẽ thất bại. C̣n nếu ta cứ tự vùi ta vào những lời than thân trách phận th́ mọi người ắt sẽ tránh ta.
Norman Vincent pale nói: Không phải tự cho ta là người thế nào th́ ta là ngừơi thế ây, nhưng ta suy nghĩ làm sao th́ thái độc của ta là vậy'.
Nói thế có phải là tôi bênh vực một thái độc vô tư lự trước tất cả những nỗi khó khăn không? Không. V́ chẳng may, đời lại không giản dị thế đâu. Nhưng tôi muốn bênh vực một thái độ tích cực, đừng tiêu cực. Nói một cách khác, chúng ta cần chú ư đến nỗi khó khăn song đừng lo lắng. Chú ư với lo lắng khác nhau ra sao? Tôi xin giảng: Mỗi lần đi ngang qua một con đường đông nghẹt xe cộ ở Nữu Ước, tôi phải để ư đến cử động của tôi, nhưng tôi không lo. chú ư nghĩa là nhận rơ t́nh trạng khó khăn, rồi b́nh tĩnh tiến tới để thắng nó. Lo lắng tức là quay cuồng một cách điên khùng và vô ích.
Ta có thể chú ư tới những vấn đề nghiêm trọng của ta mà vẫn thẳng người tiến bước với một bông cẩm chướng ở khuyết áo được. Tôi đă thấy Lowell Thomas có thái độ ấy. Một lần, tôi được cái vinh dự hợp tác với Lowell Thomas để tŕnh bày những phim tài liệu về những trận giữa ALLenby và Lawrence trong chiến tranh thứ nhất. Ông và những người giúp việc đă quay phim trên năm, sáu mặt trận, thứ nhất là quay được một phim phóng sự về T E.Lawrence cùng đội binh ả rập của ông này một phim về quân đội Allenby xâm chiếm Thánh địa (Jerusalem). Bài diễn văn cuả Lowell Thomas để giảng hai khúc phim đó, đầu đề là: 'Theo gót Allenby ở Palestine và Lawrence ở Arap', được hoan hô ở Luân Đôn và khắp thế giới. Rạp hát Covent Garden. Sau những thành công rực rỡ đó tới những thành công khác trong một cuộc Châu du khắp hoàn cầu. Rồi ông bỏ ra hai năm để sửa soạn một phim phóng sự về đời sống ở ấn Độ và Afghanistan. Nhưng sau một chuỗi rủi ro không tả được, điều bất ngờ này liền xảy ra: Ông trở về Luân Đôn, hoàn toàn phá sản. Lúc ấy tôi ở chung với ông. Chúng tôi ăn phải món rẻ tiền trong những hàng cơm b́nh dân. Nếu chúng tôi không mượn được tiền của một nghệ sĩ trứ danh là James Mc. Bey th́ chúng tôi  đă phải nhịn đói. Và đây là điều tôi muốn kể: Cả trong khi Lowell Thomas nợ như Chúa Chổm và thất vọng chua chát, ông cũng chỉ suy tính chứ không lo lắng. Ông biết rằng nếu thất vọng đè bẹp th́ ông thành một người vô ích, vô ích cả cho cả chủ nợ của ông nữa. Cho nên mỗi buổi sáng, trước khi đi xin việc, ông mua một bông cẩm chướng, gài vào khuyết áo rồi lanh lẹ xuống đướng Oxford, thẳng người ưỡn ngực mà bước. Ông nghĩ tới những tư tưởng tích cực, can đảm và không chịu để thất bại đè bẹp ông. Đối với ông th́ trong ṣng đời, bị quất nặng tức là được huấn luyện. Vậy thiếu sự huấn luyện đó tất không sao bước lên bậc thang chót vót của xă hội được.
Thái độc tinh thần ảnh hướng một cách rất sâu xa, gần như khó tin, đến cả thể lực nữa.

 Ông J.A Hadfied, nhà trị bệnh thần kinh nổi danh nước Anh, trong cuốn 'Tâm Lư của quyền lực' đă chứng minh điều ấy một cách rơ ràng. Ông viết: 'Tôi bảo ba người làm những trắc nghiệm để xem ám thị về tinh thần ảnh hưởng tới thể lực họ ra sao. Thể lực đó, tôi đo bằng một máy lực kế (dynamomètre) mà tôi bảo họ bóp hết sức mạnh. Việc ấy họ làm trong ba hoàn cảnh khác nhau.
Lần đầu họ bóp lực kế trong điều kiện thông thường. Trung b́nh thể lực của họ là 50 kí lô rưỡi.
Lần thứ nh́ thôi miên họ, thế rồi bảo họ rằng họ yếu lắm, cho nên họ chỉ bóp được 14 kí lô rưỡi thôi, nghĩa là không bằng một phần ba sức thiệt của họ. ( Một trong ba người là một nhà đấu quyền chuyên nghiệp; trong khi bị thôi miên người ấy thấy tay h́nh như 'mảnh khảnh đi, y như tay con nít').
Lần thứ ba cũng thôi miên họ, nhưng bảo họ rằng họ mạnh, th́ họ có thể bóp được 71 kí lô. Vậy khi óc họ đầy những ư nghĩ tích cực về sức mạnh, th́ thể lực của họ tăng được gần 50%.
Năng lực của thái độ tinh thần ghê gớm vậy đó.
Tôi xin kể một chuyện lạ lùng vào hạng nhất trong lịch sử Huê Kỳ để bạn thấy năng lực mầu nhiềm của tư tưởng. Có thể tôi viết tất cả một cuốn sách về chuyện ấy được, nhưng đây toi xin tóm tắt lại. Một đêm lạnh lẽo về tháng mười, ít lâu sai khi Nam Bắc chiến tranh kết liễu, có người đàn bà nghèo đói lang thang, thất thơ thất thểu trên đường đời, tên gọi Glover đến Amesbury. Đến đây bà ta gơ cửa nhà bà vợ goá một vị chỉ huy thương thuyền là bà Webster.
Mở cửa ra, bà Webster thấy một thân h́nh nhỏ bé, ốm o, 'chỉ c̣n xương với da không đầy 50 kí lô, trông ghê sợ'.
Nhưng bà Glover đă lên tiếng muốn kiếm một chỗ ở để có thể b́nh tĩnh suy nghĩ và lập một chương tŕnh quan trọng nó làm cho bà ta say mê đêm ngày.
Bà Webster đáp: 'Vậu bà ở chung với tôi. Nhà rộng mà tôi ở có một ḿnh'.
Bà Glover có thể suốt đời chung đụng với bà Webster được, nếu không có chàng rể bà này là anh Bill Ellins vốn ở Nữu Ước về nghỉ ngơi tại đó. Thấy bà Glover, anh ta la: 'Tôi không muốn chứa quân lang thang'. Và đuổi người đàn bà không nhà ấy ra cửa. Mưa như trút nước, bà Glover đứng run cầm cập giữa trời trong vài phút rồi kiếm chỗ trú chân.
Đây mới là đoạn lạ lùng trong câu chuyện. Người dàn bà lang thang mà Bill Ellis đuổi đi đó hiện nay có hàng triệu tín đồ biết tên hiệu bà là Mary Baker Eddy, người sáng lập ra 'Cơ Đốc Khoa học'.
Vậy mà khi chuyện ấy xảy ra bà chưa biết ǵ về đời hết, ngoài bệnh tật, lo lắng và sầu thảm. Người chồng thứ nhất của bà mới cưới được ít lâu th́ chết. Người chồng thứ nh́ bỏ bà đi theo một người khác đă có chồng, rồi chết trong cảnh nghèo khổ. Bà chỉ có mỗi một mụn con trai, mà v́ túng thiếu, đau ốm và ghen tuông, bà phải cho người khác nuôn khi nó mới bốn tuổi. Từ đó không có tin tức ǵ về con hết, 31 năm không được thấy mặt nó một lần

 

14- Hiềm thù rất tai hại

Hiềm thù rất tai hại và bắt ta trả một giá rất đắt

Đêm kia, trong một cuộc du lịch, tôi có ghé thăm công viên Quốc gia ở tỉnh Yellowstone. Tôi ngồi trên khoảng đất cao, trước một khu rừng thông rậm rạp cùng với một số khách du lịch khác. Bất thần, một con gấu xám Bắc Mỹ,- mối kinh hoảng của rừng thẳm - bỗng xuất hiện dưới ánh đèn pha và bắt đầu nghiến ngấu những khúc thịt vụn do nhà bếp Công viên vứt ra đó. Viên kiểm lâm ngôi trên ḿnh ngựa, gần những du khách, liền vui miệng kể cách sinh sống của các giống gấu, nhất là gấu Bắc Mỹ này. Ông ta cho chúng tôi hay rằng nó là giống vật khoẻ nhất Tây Bán Cầu, ngoài trông giống trâu và, có lẽ, ngoài giống gi gấu Kadiak. Thế mà, tối đó, tôi lại thấy chú gấu Bắc Mỹ để cho một con này ăn cùng con nữa: con chồn. Cố nhiên con gấu biết rằng chỉ có một cái tát là con chồn sẽ nát như tương. Tại kinh nghiệm bảo nó biết rằng làm như vậy chẳng ích lợi ǵ.
Chính tôi cũng đă có lần nhận định điều ấy. Hồi c̣n là đứa nhỏ chạy rong trên các cánh đồng cỏ xứ Misssouri, tôi thường bắt được giống chồn bốn chân; và khi trưởng thành, đôi khi tôi cũng gặp một vài con chồn 'hai chân' lẩn lút trong các phố Nữu Ước. Kinh nghiệm lâu đời và chua cay đă dạy tôi rừng hai giống chồn, bốn chân cũng như hai cẳng, chẳng đáng cho ta bận ư.
Khi ta thù oán, tức là ta đă cho họ dịp ảnh hưởng đến đời ta: ảnh hưởng đến giấc ngủ, đến cái thú ăn, đến tiền tiềm lực, đến sức khoẻ và sự yên tĩnh trong tinh thần của ta. Bọn cừu nhân chỉ cần biết chúng đă làm ta phải băn khoăn, phải bứt rứt là nhẩy lên v́ sung sướng. Ta thù oán chúng, chắc chắn là chẳng làm cho chúng đau đơn chút nào, mà trái lại làm cho đời là luôn luôn thành ác mộng.
'Nếu những kẻ ích kỷ t́m cách lừa dối bạn, thấy bạn tử tế lại làm quá, thấy bạn tin lại lừa đảo, th́ bạn đứng giao du với chúng nữa, coi chúng như không có, nhưng chớ nên t́m cách trả đũa lại,. Khi bạn nghĩ cách để trả thù tức là bạn đă tự làm ḿnh đau đớn hơn là làm đau đỡn kẻ bạn định tâm hại'. Theo ư bạn th́ lời lẽ đó của ai mà không ngoan được thế? Chắc lại của một người theo duy tâm luận, nói dựng đứng như nhà tiên tri phải chăng? Thưa không. Tôi đă đọc những câu ấy trong một tờ thông tri của công ty Cảnh sát Milwaukee.
Thử hỏi tại sao ư muốn 'trả đũa' lại có hại cho bạn? Theo tờ tạp chí 'Life' th́ muốn đó có thể làm sức khoẻ bạn phải vĩnh viễn suy nhược. Tác giả một bài đăng trong tờ 'Life' có viết rằng: 'Tính xấu đặc biệt thường thấy trong số những người đau bệnh động mạch là tính thù vặt. Khi tính xấy này luôn luôn biểu lộ, nó sẽ làm cho bệnh ấy thành kinh niên và có khi thành bệnh đau tim'.
Tôi có một người bạn thân vừa đây bị một cơn đau tim kịch liệt. Thầy thuốc bắt anh ta phải tĩnh dưỡng và nhất là không được nổi nóng với bất cứ một cớ nào, v́ lẽ thầy thuốc nào cũng biết rằng người đau tim rất có thể chết bất thần khi nổi giận . Chắc bạn chẳng cho là thật? Tôi xin kể một chứng minh. Cách đây mấy năm, một ông chủ hàng cơm tỉnh Spokane, thuộc tiểu bang Washington, đă ngă đùng ra chết sau một cơn thịnh nộ. Đây là bài tường thuật của viên cảnh sát trưởng, mô tả trường hợp xảy ra tai nạn: 'Ông William Falkaber 68 tuổi, chủ một tiệm ăn, đă tự giết ḿnh khi đang nổi giận v́ người bếp không nghe lời ông mà cứ uống cà phê trong đĩa chứ không uống bằng tách. Ông ấy nổi khùng vác súng lục đuổi người bếp, rồi bỗng ông ngă vật ra chết thẳng, tay hăy c̣n nắm chặt khẩu súng. Viên y sỹ nhà nước đến khám nghiệm tử thi, tuyên bố ông đứt mạch máu v́ 'thịnh nộ'.
Các bạn cũng như tôi, ai cũng đă có lần thấy bộ mặt đàn bà khắc khổ v́ giận dữ, hay biến tướng v́ thù oán. Không một mỹ viện nào ở thế gian lại có thể chữa những bộ mặt này, trừ một trái tim đầy hỉ xả, đầy t́nh thương yêu nhân loại.`
Sự thù oán không những làm tinh thần mất b́nh tĩnh, mà c̣n giết từ hương vị của đời sống đến những thú vui nhỏ nhặt nhất như ăn một bữa cơm ngon. 'ăn một đĩa rau mà vui vẻ, c̣n hơn là ăn cả một con ḅ quay có hương vị của oán thù'.
Bạn không biết rằng kẻ thù của ta sẽ xoa tay sung sướng khi biết v́ tức giận họ mà ta cáu kỉnh, héo hắt, kém sắc, đau tim và rất có thể sẽ giảm thọ sao?
Nếu ta không thể yêu được kẻ thù, làm tốt cho họ, th́ ít ra ta cũng phải lấy ta chứ? Ta phải yêu ta, khiến họ không thể làm chủ hạnh phúc sức khỏe và những nét răn trên mặt ta được chứ?
Tôi muốn kể ra đây một bức thư của ông Georrge Rona, hiện ở tỉnh Upsala, thuộc Thuỵ Điển. ông ta trước kia làm trạng sư tại tỉnh Vienne và đến ngày quân đội QUốc xă sang xâm lăng Áo, ông trốn sang Thuỵ Điển. V́ số tiền lương mang được theo quá ít ỏi, ông đành phải t́m việc làm. V́ viết và nói thông thạo nhiều thứ tiếng nên ông hy vọng sẽ kiếm được việc trong một hăng xuất cảng. Nhưng đơn đưa vào đâu th́ phần nhiều đó đều trả lời rằng, trong thời kỳ chiến tranh, người ta không thể thu nhận một thư tiến viên ngoại quốc, tuy nhiên họ cũng ghi tên và sẽ gọi đến ông, nếu cần... Trong khi đó, một thương gia gởi cho ông George Rona lá thư sau đây: 'Những ư nghĩ của ông về công việc của tôi, hoàn toàn sai lầm và có phần lố bịch nữa. Trước hết, tôi xin nói rằng, tôi cũng chẳng mướn ông, bởi v́ ông không viết nổi một bức thư bằng tiếng Thuỵ Điển cho đúng mẹo. Chứng cơ là bức thư của ông đầy những lỗi vậy'.
Khi đọc bức thư phúc đáp ấy, ông ta tức uất người. Cái lăo Thuỵ Điển này có quyền ǵ mà dám mắng ông dốt! Lại tức hơn nữa là chính thơ của lăo cũng đầy những lỗi! Ông Rona lập tức lấy giấy bút ra viết gởi cho lăo một bài học. Nhưng sau nghĩ lại, ông tự nhủ: 'Kể cũng phải, làm sao ḿnh biết được lăo này nói vô lư? Ḿnh có học tiếng Thuỵ Điển, nhưng đâu phải là tiếng mẹ đẻ của ḿnh! Như vậy rất có thể ḿnh viết sai mà không biết. Tốt hơn ḿnh nên học thêm tiếng này rồi t́m chỗ khác vậy. ấy thế lăo đó đă vô t́nh bảo ḿnh cũng phải cảm ơn lăo. Phải đấy, ḿnh đi viết thơ cám ơn lăo ta mới được'.

 

15- Hăy ban ơn và hăy tỏ ḷng biết ơn

Nếu bạn làm đúng theo đây th́ không bao giờ bạn c̣n buồn về ḷng bạc bẽo của người đời
Mới rồi tôi gặp mọt thương gia ở Texas, đang ngùn ngụt ḷng uất hận. Có người cho hay rằng 15 phút sau khi ông gặp ta, tôi sẽ được ông ta kể lể đầu đuôi cho nghe. Quả như vậy. Câu chuyện làm cho ông giận dữ đă xảy ra 11 tháng trước, nhưng mỗi khi nhắc lại ông c̣n bừng bừng lên. Ông không thể quên nó được. Ngày lễ Giáng Sinh ông đă thưởng 34 người giúp việc một số tiền là mười ngàn Mỹ kim - mỗi người khoảng 300 mỹ kim- mà không một người nào cảm ơn ông hết. Ông chua chát phàn nàn: 'Tôi ân hận đă thưởng họ. Thiệt một xu cũng không đáng'.
Khổng Tử nói: 'Một người giận luôn luôn đầy những chất độc'. Vị thương gia kia đầy những chất độc đến nỗi tôi thành thực thương hại ông. Ông khoảng lục tuần mà các hăng bảo hiểm nhân mạng tính rằng trung b́nh chúng ta c̣n được sống khoảng 2/3 thời gian từ bây giờ cho đến khi ta c̣n 80 tuổi. Vậy ông ta có may mắn th́ sống dược khoảng 14 năm nữa thôi. Thế mà chỉ do một chuyện đă qua, ông đă làm phí gần hết một năm v́ những oán giận mỉa mai. Thật đáng thương hại!
Đáng lẽ oán hận và thương thân trách phận như vậy, ông nên tự hỏi tại sao ông không được các người làm công cảm ơn. Có thể v́ ông trả lương họ quá ít và bắt họ làm nhiều quá. Có thể họ nghĩ rằng tiền thường trong ngày lễ giáng sinh không thiệt phải là tièn thưởng mà chính là một thứ tiền công. Có thể rằng ông hay bắt bẻ quá không ai dám lại gần, nên không ai dám nghĩ tới sự cảm ơn chủ. Cũng có thể họ cho rừng sở dĩ ông thưởng họ v́ nếu không thưởng th́ số lời cũng phải đem đóng thuế gầ hết thôi.
Về phương diện khác, các người làm công có thể là ích kỷ ti tiểu và thiếu giáo dục. Có thể như thế kia, có thể như thế nọ. Về đièu ấy tôi cũng không biết ǵ hơn bạn. Nhưng tôi biết rằng bác sĩ Samuel Jonhson nói: 'Ḷng biết ơn là kết quả của một giáo dục cao đẹp. Hạng thô lỗ không có đức ấy'.
Tôi muốn nói: Ông già ấy đă có một lỗi lầm lớn chúng cho cả nhân loại là quá tin ở ḷng biết ơn của người khác. Ông thực sự không biết rơ bản tính con người.
Nếu bạn cứu được một mạng người, bạn có mong người đó tỏ ḷng mang ơn bạn không? Chắc có. Ḱa, Samuel Leibowitz, trước làm luật sư, sau làm toà, đă cứu được 78 người khỏi lên máy điện. Vậy bạn thử đoán có bao nhiêu kẻ thoát chết ấy đă cảm ơn ông ta hoặc chịu khỏ gởi cho ông ta một bức thiệp chúc năm mới? Bao nhiêu? bạn đoán đi... Đúng, đúng như vậy - Không có một người nào hết.
Về vấn đề tiền bạc cũng vậy, đừng hy vọng ǵ hơn. Charles Schwab nói với tôi có lần ông đă cứu một người giữ tiền ở ngân hàng. Người này thụt két lấy tiền đầu cơ. Ông phải bỏ tiền riêng trả ngân hàng đó để y khỏi ngồi tù. Y có mang ơn ông không? Có, nhưng không lâu. Rồi y trở lại phản ông, tố cáo ông, nói xấu ông, người đă cứu y khỏi khám.
Nếu như cho một người bà con một triệu mỹ kim, bạn có mong người ấy mang ơn bạn không? Chính Andrew Carnegie đă làm việc ấy. Nhưng nếu Andrew sống lại sau khi chết ít lâu, ông sẽ bất b́nh thấy người bà con đó thoá mạ ông. Tại sao? Tại 'lăo Andrew sống lại sau khi chết ít lâu, ông sẽ bất b́nh thấy người đă cho những hội thiện 365 triệu mỹ kim mà chỉ thí cho bà con được mỗi một triệu bần tiện đó thôi' như lời y nói vậy.
Như vậy đó. Bản tính con ngời thời nào cũng là bản tính con người và trong đời bạn, bạn đừng mong ǵ nó thay đổi hết. Vậy th́ sao không cứ nhận nó đi? Tại sao không có óc thực tế của ông già Marc Aurele, một vị anh quân hiền triết nhất của đế quốc La mă. Một hôm ông ấy viết nhật vào kư như vày: 'Hôm nay tôi sắp gặp những kẻ đa ngôn, những kẻ ích kỷ, tự phụ và vô ơn bạc nghĩa. Nhưng tôi sẽ không ngạc nhiên hoặc bất b́nh v́ tôi không tưởng tượng được một thế giới vắng mặt những hạng ấy'.
Lờ đó khôn, phải chăng bạn? Bạn và tôi cứ cằn nhằn về ḷng bạc bẽo của loài người, nhưng lỗi về ai? Lỗi của bản tính con người hay lơi ở ta ngu muội, không hiểu biết bản tính đó. Thôi, đừng mong ǵ người ta báo ơn ḿnh hết. Như vậy, nếu may mà gặp người nào biết ơn ḿnh th́ phải vui thích biết bao không? C̣n nếu chẳng may th́ cũng không đến nỗi thất vọng.
Vậy là cái thứ nhất tôi muốn diễn trong chương này: Loài người vong ân là điều rất tự nhiên; vậy chúng ta cứ mong có người đáp ơn ta th́ chúng ta sẽ tự rước lấy nhiều nỗi đau ḷng.
Tôi quen một người đàn bà ở Nữu ước lúc nào cùng phản nàn về cảnh cô độc. Không một thân thích nào muốn lại gần bà. Điều đó cũng không lạ. V́ nếu bạn lại thăm th́ bà ta sẽ kể lể hàng giờ cho bạn nghe đă nuôi nấng gây dựng các cháu ḿnh ra sao, khi họ c̣n nhỏ. Nào là hầu hạ chúng khi chúng bị bệnh ban, bị quai bị, hoặc ho gà; nào là nuôi nấng chúng hàng năm, nào là giúp cho một đứa học trường thương mại, nào là gả chồng cho một đứa khác.
Mà các cháu có lại thăm bà không? Có, lâu lâu một lần v́ bổn phận mà! Nhưng họ sợ giáp mặt bà lắm. Họ biết rằng tới đấy th́ phải mất hàng giờ những lời trách phiền bóng gió, nhưng lời phàn nàn chua xót, và hàng chuỗi những tiếng than thở dài v́ số phận. Và khi thấy không thể trách móc hay doạ dẫm, đay nghiến để họ thường hại thăm ḿnh th́ bà 'lên cơn' đau tim.
Bà đau tim thiệt không? Thiệt. Bác sĩ nói bà đau tim v́ thần kinh bị chứng hồi hộp và vô phương chữa cái bệnh do xúc động mà ra đó.
Bà ta cần được các cháu yêu và săn sóc, cho như vậy là 'ḷng biết ơn' , và nghĩ cơ quyền được nhận ḷng biết ơn của họ. Nhưng bà lại đ̣i hỏi ḷng biét ơn ấy nên không bao giờ các cháu biết ơn và yêu mến hết.
Có cả ngàn người đàn bà như bà, có cả ngàn người đau ốm v́ 'ḷng bạc bẽo' của kẻ khác. v́ kẻ khác không săn sóc để họ sống cô độc. Họ muốn được yêu mến, song cách độc nhất để được yêu mến lại là chớ đ̣i hỏi t́nh yêu mà phải nói vung nó ra, đừng mong báo đáp.
Bạn cho là lư tưởng quá, là ảo mộng quá không thi hành được sao? Không đâu. Điều này chí lư lắm. Muốn t́m được hạnh phúc th́ chúng ta phải theo cách hiệu nghiệm đó. Tôi không biết chắc vậy v́ tôi đă kinh nghiệm trong gia đ́nh tôi. Song thân tôi lấy sự giúp đơ kẻ khác làm vui. chúng tôi nghèo, lúc nào cũng đeo nợ. Nhưng mặc dầu cùng túng, song thân tôi luôn luôn dành một số tiền để mỗi năm gởi giúp một cô nhi viện ở Iowa. Không bao giờ các người lại thăm viện. và có lẽ không một trẻ em mồ côi nào cảm ơn hai ân nhân đó cả, trừ một vài hàng trong thư. Nhưng các người được đền đáp lại rất nhiều v́ đă hưởng cái vui giúp trẻ nhỏ mà không cầu mong được đền đáp lại.
Khi lớn lên tôi không làm ăn ở xa, mỗi năm gần tới lễ Giáng Sinh tôi luôn luôn gởi về ba má tôi một tấm ngân phiếu và năn nỉ hai người ăn tiêu cho sung sướng một chút. Nhưng ít khi hai người chịu nghe tôi. Lần nào về thăm nhà vài ngày trước lễ Giáng Sinh th́ tôi cũng được ba tôi kể cho nghe đă mua than và thức ăn một người 'Đàn bà goá', đông con mà nghèo khổ nào ở trong tỉnh. Các người bố thí như vậy để được cái ǵ? Được cái vui đă cho mà không báo đáp một mảy may ǵ hết.
Vậy đây là cái ư thứ nh́ của tôi trong chương này: Nếu chúng ta muốn t́m hạnh phúc, th́ đừng nghĩ tới sự người khác ơn hay quên ơn ta, mà cứ giúp đỡ để được cái vui trong thâm tâm là đă giúp đỡ.
Có lẽ từ 10.000 năm rồi, các bực cha mẹ đều bứt đầu bứt tóc v́ nỗi con cái ăn ở bạc bẽo.
Cả vua Lear trong kịch của Shakespeare cũng la hét: 'Có đứa con bạc bẽo thật đau đớn hơn bị rắn độc cắn!'.
Nhưng con cái ta làm sao biết mang ơn được, nếu ta không tập cho chúng như vậy? Ḷng bạc bẽo mọc tự nhiên như cỏ dại. Ḷng biết ơn th́ như bông hồng, phải trồng trọt, tưới bón, nâng niu, nắng che gió chống.
Nếu con ta bạc bẽo th́ lỗi về ai? Có lẽ về ta. ta không bao giờ dạy chúng tỏ ḷng biết ơn với người khác th́ sao ta lại mong chúng biết ơn ta?
Tôi quen một người ở Chicago có nhiều lẽ để phàn nàn về sự vô ơn của con riêng vợ. Anh ta làm trong một xưởng đóng thùng, công việc vất vả và ít khi kiếm được trên 40 mỹ kim mỗi tuần. Khi cưới một người đàn bà goá, anh ta nể vợ, đi vay mượn để cho mấy đứa con riêng của chị này vào trường Trung Học. Có 40 mỹ kim mỗi tuần mà phải lo ăn mặc, củi lửa lại lo trả vốn lời nữa. Bốn năm ṛng như vậy, cực như trâu, song anh ta không hề than thở.
Mà mấy đứa con ấy có cảm ơn anh ta không? Không. Người vợ cho như vậy là tự nhiên mà mấy đứa con riêng cũng vậy. Không bao giờ chúng tưởng tượng được rằng chúng mang nợ bố ghẻ chúng. Và cũng không bao giờ chúng mở miệng cảm ơn nữa.
Ai đáng trách trong đó? Mấy đứa con ư? Đă đành; nhưng người mẹ chúng c̣n đáng trách hơn. Chị ta nghĩ bắt bọn đầu xanh ấy nhận thấy mang ơn người khác là tủi nhục cho chúng. Chị ta không muốn chúng 'vào đời với một món nợ ở trên đầu'. Cho nên không bao giờ chị ta nói: 'Dượng các con cho các con đi học, thiệt là ḷng rộng như biển cả'. Trái lại chị lại có vẻ như nói: 'ồ! ít nhất th́ thẳng cha già đó cũng phải làm vậy chớ'.
Chị tưởng như thế là thương con, nhưng sự thiệt chị làm hư chúng, đẩy chúng vào đời với cái ư nghĩ nguy hiểm rằng người đời phải nuôi chúng.  Mà ư nghĩ đó quả đă nguy hiểm, v́ một trong những đứa ấy đă thử 'mượn' tiền chủ để rồi bắt khám đường phải nuôi.
Chúng ta nên nhớ rẳng chúng ta dạy con ra sao th́ con ta thành người như vậy. chẳng hạn đời bà gi d́ tôi là Viola Alexander đă chứng minh lời đó một cách kiêu ngạo. Không bao giờ bà phàn nàn về sự bạc bẽo của con cái. Khi tôi c̣n nhỏ, d́ Viola đưa bà ngoại tôi về nhà săn sóc, chiều chuộng cùng với bà mẹ chồng d́. Tôi có thể nhắm mắt lại mà vẫn thấy hai bà ngồi làm phiền không? Tôi tưởng nhiều khi cũng có. Nhưng không bao giờ d́ tỏ vẻ khó chịu ra nét mặt. D́ yêu cả mẹ đẻ lẫn mẹ chồng, nâng niu, phụng dưỡng làm cho hai bà ở nhà con mà tưởng như ở nhà ḿnh. D́ phải nuôi tới sáu ngừơi con, lại phụng dưỡng thêm hai bà, mà cứ coi như việc thường, Theo d́, chẳng có chi là cao thượng đặc biệt hoặc đang khen hết, chỉ là việc phải, tự nhiên, nên d́ mà như vậy thôi.
D́ Viola bây giờ ra sao? D́ đă goá chồng trền 20 năm và có năm người con đă trưởng thành ra ở riêng. Cả năm người tranh nhau rước d́ về để đển ơn cúc dục! Họ cùng kính mến mẹ, cùng phàn nàn rằng mẹ không bao giờ ở lâu với họ.
Đó là ḷng 'biết ơn' ư? Vô lư! Đó là t́nh yêu, t́nh yêu trong sạch. Những người đó trong tuổi thơ đă được thở một không khí ấm áp và chói lọi t́nh ây yếm, nên bây giờ đáp lại ḷng thương ấy. C̣n ǵ là lạ?
Vậy chúng ta hăy nhớ rằng muốn cho con cái đừng quên ơn, ta phải biết nhớ ơn. ta hăy nhớ rằng 'chúng tuy nhỏ mà tai không nhỏ' và rất để ư tới những lời nói của bậc mẹ cha đó. Chẳng hạn như lần sau ta có muôn chê ḷng tốt của ai trước mặt chúng ta, th́ ta hăy ngừng ngay lại. Đừng bai giờ nói: 'Ngó cái khăn kỳ cục mà chị Sue gởi mừng năm mới chúng ta? Chị ấy đan lấy để khỏi mất một xu nào hết đây mà'. Lời chê đó, đối với chúng ta có thể là rất b́nh thường, như trẻ con nhớ rất kỹ. Vậy nên nói như vầy: 'Thử nghĩ xem, chị Sue đă mất bao công để đan cái khăn này mằng chúng ta! Thiệt tốt bụng quá! Phải viết thơ cảm ơn chị ngay mới được'. Như vậy con cái chúng ta sẽ tập nhiễm lần lần, mà không hay, cái tánh tốt biết khen và tỏ ḷng mang ơn

Nếu bạn làm đúng theo đây th́ không bao giờ bạn c̣n buồn về ḷng bạc bẽo của người đời
Mới rồi tôi gặp mọt thương gia ở Texas, đang ngùn ngụt ḷng uất hận. Có người cho hay rằng 15 phút sau khi ông gặp ta, tôi sẽ được ông ta kể lể đàu đuôi cho nghe. Quả như vậy. Câu chuyện làm cho ông giận dữ đă xảy ra 11 tháng trước, nhưng mỗi khi nhắc lại ông c̣n bừng bừng lên. ÔNg không thể quên nó được. Ngày lễ Giáng Sinh ông đă thưởng 34 người giúp việc một số tiền là mười ngàn Mỹ kim - mỗi người khoảng 300 mỹ kim- mà không một người nào cảm ơn ông hết. Ông chua chát phàn nàn: 'Tôi ân hận đă thưởng họ. Thiệt một xu cũng không đáng'.
Khổng Tử nói: 'Một người giận luôn luôn đầu những chất độc'. Vị thương gia kia đầy những chất độc đến nỗi tôi thành thự thương hại ông. Ôngkhoảng lục tuần mà các hăng bảo hiểm nhân mạng tính rằng trung b́nh chúng ta c̣n được sống khoảng 2/3 thời gian từ bây giờ cho đến khi ta c̣n 80 tuổi. Vậy ông ta có may mắn th́ sống dược khoảng 14 năm nữa thôi. Thế mà chỉ do một chuyện đă qua, ông đă làm phí gần hế một năm v́ những oán giận mỉa mai. Thật đáng thương hại!
Đáng lẽ oán hận và thương thân trách phận như vậy, ông nên tự hỏi tại sao ông không được các người làm công cảm ơn. Có thể v́ ông trả lương họ quá ít và bắt họ làm nhiều quá. Có thể họ nghĩ rằng tiền thường trong ngày lễ giáng sinh không thiệt phải là tièn thưởng mà chính là một thứ tiền công. Có thể rằng ông hay bắt bẻ quá không ai dám lại gần, nên không ai dám nghĩ tới sự cảm ơn chủ. Cũng có thể họ cho rừng sở dĩ ông thưởng họ v́ nếu không thưởng th́ số lời cũng phải đem đóng thuế gầ hết thôi.
Về phương diện khác, các người làm công có thể là ích kỷ ti tiểu và thiếu giáo dục. Có thể như thế kia, có thể như thế nọ. Về đièu ấy tôi cũng không biết ǵ hơn bạn. Nhưng tôi biết rằng bác sĩ Samuel Jonhson nói: 'Ḷng biết ơn là kết quả của một giáo dục cao đẹp. Hạng thô lỗ không có đức ấy'.
Tôi muốn nói: Ông già ấy đă có một lỗi lầm lớn chúng cho cả nhân loại là quá tin ở ḷng biết ơn của người khác. Ông thực sự không biết rơ bản tính con người.
Nếu bạn cứu được một mạng người, bạn có mong người đó tỏ ḷng mang ơn bạn không? Chắc có. Ḱa, Samuel Leibowitz, trước làm luật sư, sau làm toà, đă cứu được 78 người khỏi lên máy điện. Vậy bạn thử đoán có bao nhiêu kẻ thoát chết ấy đă cảm ơn ông ta hoặc chịu khỏ gởi cho ông ta một bức thiệp chúc năm mới? Bao nhiêu? bạn đoán đi... Đúng, đúng như vậy - Không có một người nào hết.
Về vấn đề tiền bạc cũng vậy, đừng hy vọng ǵ hơn. Charles Schwab nói với tôi có lần ông đă cứu một người giữ tiền ở ngân hàng. Người này thụt két lấy tiền đầu cơ. Ông phải bỏ tiền riêng trả ngân hàng đó để y khỏi ngồi tù. Y có mang ơn ông không? Có, nhưng không lâu. Rồi y trở lại phản ông, tố cáo ông, nói xấu ông, người đă cứu y khỏi khám.
Nếu như cho một người bà con một triệu mỹ kim, bạn có mong người ấy mang ơn bạn không? Chính Andrew Carnegie đă làm việc ấy. Nhưng nếu Andrew sống lại sau khi chết ít lâu, ông sẽ bất b́nh thấy người bà con đó thoá mạ ông. Tại sao? Tại 'lăo Andrew sông lại sau khi chết ít lây, ông sẽ bất b́nh thây người đă cho những hội thiện 365 triệu mỹ kim mà chỉ thí cho bà con được mỗi một triệu bần tiện đó thôi' như lời y nói vậy.
Như vậy đó. Bản tính con ngời thời nào cũng là bản tính con người và trong ời bạn, bạn đừng mong ǵ nó thay đổi hết. Vậy th́ sao không cứ nhận nó đi? Tại sao không có óc thực tế của ông già Marc Aurele, mọt vị anh quân hiền triết nhất của đế quốc La mă. Một hôm ông ấy vào việt nhật kư như vậy: 'Hôm nay tôi sắp gặp những kẻ đa ngôn, những kẻ ích kỷ, tự phụ và vô ơn bạc nghĩa. Nhưng tôi sẽ không ngạc nhiên hoặc bất b́nh v́ tôi không tưởng tượng được một thế giới vắng mặt những hạng ấy'.
Lờ đó khôn, phải chăng bạn? Bạn và tôi cứ cằn nhằn về ḷng bạc bẽo của loài người, nhưng lỗi về ai? Lỗi của bản tính con người hay lơi ở ta ngu muội, không hiểu biết bản tính đó/ Thôi, đừng mong ǵ người ta báo ơn ḿnh hết. Như vậy, nếu may mà gặp người nào biết ơn ḿnh th́ phải vui thích biết bao không? C̣n nếu chẳng may thfi cũng không đến nỗi thất vọng.
Vậy là cái thứ nhất tôi muốn diễn trong chương này: Loài người vong ân là điều rất tự nhiên; vậy chúng ta cứ mong có người đáp ơn ta th́ chúng ta sẽ tự rước lấy nhiều nỗi đau ḷng.
Tôi quen một người đàn bà ở Nũu ước lúc nào cùng phản nàn về cảnh cô độc. Không một thân thích nào muốn lại gần bà. Điều đó cũng không lạ. V́ nếu bạn lại thăm th́ bà ta sẽ kể lể hàng giờ cho bạn nghe đă nuôi nấng gây dựng các cháu ḿnh ra sao, khi họ c̣n nhỏ. Nào là hầu hạ chúng khi chúng bị bệnh ban, bị quai bị, hoặc ho gà; nào là nuôi nấng chúng hàng năm, nào là giúp cho một đứa học trường thương mại, nào là gă chồng cho một đứa khác.
Mà các cháu có lại thăm bà không? Có, lâu lâu một lần v́ bổn phận mà! Nhưng họ sợ giáp mặt bà lắm. Họ biết rằng tới đấy th́ phải mất hàng giờ những lời trách phiền bóng gió, nhưng lời phàn nàn chua xót, và hàng chuỗi những tiếng than thở dài v́ số phận. Và khi thấy không thể trách móc hay doạ dẫm, đay nghiến để họ thường hại thăm ḿnh th́ bà 'lên cơn'đau tim.
Bà đau tim thiệt không? Thiệt. Bác sĩ nói bà đau tim v́ thần kinh bị chứng hồi hộp và vô phương chữa cái bệnh do xúc động mà ra đó.
Bà ta cần được các cháu yêu và săn sóc, cho như vậy là 'ḷng biết ơn' , và nghĩ cơ quyền được nhận ḷng biết ơn của họ. Nhưng bà lại đoi rhoir ḷng biét ơn ấy nên không bao giờ các chúa biết ơn và yêu mến hết.
Có cả ngàn người đàn bà như bà, có cả ngàn người đau ốm v́ 'ḷng bạc bẽo' của kẻ khác. v́ kẻ khcs không săn sóc để họ sống cô độc. Họ muốn được yêu mến, song cách độc nhất để được yêu mến lại là chớ đ̣i hỏi t́nh yêu mà phải nói vung nó ra, đừng mong báo đáp.
Bạn cho là lư tưởng quá, là ảo mộng quá không thi hành được sao? Không đâu. Điều này chí lư lắm. Muốn t́m được hạnh phúc th́ chúng ta phải theo cách hiệu nghiệm đó. Tôi không biết chắc vậy v́ tôi đă kinh nghiệm trong gia đ́nh tôi. Song thân tôi lấy sự giúp đơ kẻ khác làm vui. chúng tôi nghèo, lúc nào cũng đeo nợ. Nhưng mặc dầu cùng túng, song thân tôi luôn luôn dành một số tiền để mỗi năm gởi giúp một cô nhi viện ở Iowa. Không bao giờ các người lại thăm viện. và có lẽ không một trẻ em mồ côi nào cảm ơn hai ân nhân đó ả, trừ một vài hàng trong thư. Nhưng các người được đền đáp lại rất nhiều v́ đă hưởng cái vui giúp trẻ nhỏ mà không cầu mong được đền đáp lại.
Khi lớn lên tôi không làm ăn ở xa, mỗi năm gần tới lễ Giáng Sinh tôi luôn luôn gởi về ba má tôi một tấm ngân phiếu và năn nỉ hai người ăn tiêu cho sung sướng một chút. Nhưng ít khi hai người chịu nghe tôi. Lần nào về thăm nhà vài ngày trước lễ Giáng Sinh th́ tôi cũng được ba tôi kể cho nghe đă mua than và thức ăn một người 'Đàn bà goá', đông con mà nghèo khổ nào ở trong tỉnh. Các người bố thí như vậy để được cái ǵ? Được cái vui đă cho mà không báo đáp một mảy may ǵ hết.
vậy đây là cái ư thứ nh́ cỉa tôi trong chương này: Nếu chúng ta muốn t́m hạnh phúc, th́ đừng nghĩ tới sự người khác ơn hay quên ơn ta, mà cứ giúp đỡ để được cái vui trong thâm tâm là đă giúp đỡ.
Có lẽ từ 10.000 năm rồi, các bực cha mẹ đều bứt đầu bứt tóc v́ nỗi con cái ăn ở bạc bẽo.
Cả vua Lear trong kịch của Shakespeare cũng la hét: 'Có đứa con bạc bẽo thật đau đớn hơn bị gắn độc cắn!'.
Nhưng con cái ta làm sao biết mang ơn được, nếu ta không tập cho chúng như vậy? Ḷng bạc bẽo mọc tự nhiên như cỏ dại. Ḷng biết ơn th́ như bông hồng, phải trồng trọt, tưới bón, nâng niu, nắng che gió chống.
Nếu con ta bạc bẽo th́ lỗi về ai? Có lẽ về ta. ta không bao giờ dạy chúng tỏ ḷng biết ơn với người khác th́ sao ta lại mong chúng biết ơn ta?
Tôi quen một người ở Chicago có nhiều lẽ để phàn nàn về sự vô ơn của con riêng vợ. Anh ta làm trong một xưởng đóng thùng, công việc vất vả và ít khi kiếm được trên 40 mỹ kim mỗi tuần. Khi cưới một người đàn bà goá, anh ta nể vợ, đi vay mượn để cho mấy đứa con riêng của chị này vào trường Trung Học. Có 40 mỹ kim mỗi tuần mà phải lo ăn mặc, củi lửa lại lo trả vốn lời nữa. Bốn năm ṛng như vậy, cực như trâu, song anh ta không hề than thở.
Mà mấy đứa con ấy có cảm ơn anh ta không? Không. Người vợ cho như vậy là tự nhiên mà mấy đứa con riêng cũng vậy. Không bao giờ chúng tưởng tượng được rằng chúng mang nợ bố ghẻ chúng. Và cũng không bao giờ chúng mở miệng cảm ơn nữa.
Ai đáng trách trong đó? Mấy đứa con ư? Đă đành; nhưng người mẹ chúng c̣n đáng trách hơn. Chị ta nghĩ bắt bọn đầu xanh ấy nhận thấy mang ơn người khác là tủi nhục cho chúng. Chị ta không muốn chúng 'vào đời với một món nợ ở trên đầu'. Cho nên không bao giờ chị ta nói: 'Dượng các con cho các con đi học, thiệt là ḷng rộng như biển cả'. Trái lại chị lại có vẻ như nói: 'ồ! ít nhất th́ thẳng cha già đó cũng phải làm vậy chớ'.
Chị tưởng như thế là thương con, nhưng sự thiệt chị làm hư chúng, đẩy chúng vào đời với cái ư nghĩ nguy hiểm rằng người đời phải nuôi chúng. Mà ư nghĩ nguy hiểm rằng người đời phải nuôi chúng. Mà ư nghĩ đó quả đă nguy hiểm, v́ một trong những đứa ấy đă thử 'mượn' tiền chủ để rồi bắt khám đường phải nuôi.
Chúng ta nên nhớ rẳng chúng ta dạy con ra sao th́ cin ta thành người như vậy. chẳng hạn đời bà gi d́ tôi là Viola Alexder đă chứng minh lời đó một cách kiêu ngạo. Không bao giờ bà phàn nàn về sự bạc bẽo của con cái. Khi tôi c̣n nhỏ, d́ Viola đưa bà ngoại tôi về nhà săn sóc, chiều chuộng cùng với bà mẹ chồng tôi. Tôi có thể nhắm mắt lại mà vẫn thấy hai bà ngồi làm phiền không? Tôi tưởng nhiều khi cũng có. Nhưng không bao giờ d́ tỏ vẻ khó chịu ra nét mặt. D́ yêu cả mẹ đẻ lẫn mẹ chồng, nâng niu, phụng dưỡng làm cho hai bà ở nhà con mà tưởng như ở nhà ḿnh. D́ phải nuôi tới sáu ngừơi con, lại phụng dưỡng thêm hai bà, mà cứ coi như việc thường, Theo d́, chẳng có chi là cao thượng đặc biệt hoặc đang khen hết, chỉa là việc phải, tự nhiên, nên d́ mà như vậy thôi.
D́ Viola bây giờ ra sao? D́ đă goá chồng trền 20 năm và có năm người con đă trưởng thành ra ở riêng. Cả năm người tranh nhau rước d́ về để đển ơn cúc dục! Họ cùng kính mến mẹ, cùng phàn nàn rừng mẹ không bao giờ ở lâu với họ.
Đó là ḷng 'biết ơn' ư? Vô lư! Đó là t́nh yêu, t́nh yêu trong sạch. Những người đó trong tuổi thơ đă được thở một không khí ấm áp và chói lọi t́nh ây yếm, nên bây giờ đáp lại ḷng thương ấy. C̣n ǵ là lạ?
Vậy chúng ta hăy nhớ rằng muốn cho con cái đừng quên ơn, ta phải biết nhớ ơn. ta hăy nhớ rằng 'chúng tuy nhỏ mà tai không nhỏ' và rất để ư tới những lời nói của bậc mẹ cha đó. Chẳng hạn như lần sau ta có muôn chê ḷng tốt của ai trước mặt chúng ta, th́ ta hăy ngừng ngay lại. Đừng bai giờ nói: 'Ngó cái khăn kỳ cục mà chị Sue gởi mừng năm mới chúng ta? Chị ấy đan lấy để khỏi mất một xu nào hết đây mà'. Lời chê đó, đối với chúng ta có thể là rất b́nh thường, như trẻ con nhớ rất kỹ. Vậy nên nói như vầy: 'Thử nghĩ xem, chị Sue đă mất bao công để đan cái khăn này mằng chúng ta! Thiệt tốt bụng quá! Phải viết thơ cảm ơn chị ngay mới được'. Như vậy con cái chúng ta sẽ tập nhiễm lần lần, mà không hay, cái tánh tốt biết khen và tỏ ḷng mang ơn

 

16- Bạn có chịu đổi cái bạn có để lấy một triệu mỹ kim?

Lời bạn đă làm tôi phải suy nghĩ. Tôi chẳng hề tưởng tượng được sự ấy, nhưng nay, tôi đă nhận thấy thật tôi chẳng có ǵ đáng than phiền. Tôi quyết định sửa ḿnh thành một người trầm tĩnh, can đảm như xưa và tôi thấy chẳng có ǵ là khó'.
Tôi có thể kể ra một trường hợp khác nữa, của một người bạn gái, cô Lucile Blake. Đời cô suưt nữa trở nên bất hạnh, nếu cố không được người bảo cách hưởng những cái cô có và đẹp thói ao ước những sự không có.
Tôi biết Lucile từ ngày chúng tôi cùng học nghề viết báo tại Đại học đường Columbia. Mười năm trước cô đă bị kích động rất mạnh. Hồi đó, cô ở tỉnh Tucson, thuộc tiểu bang Arizona.Tôi xin tiết lộ câu chyện về cô như cô đă thuật với tôi.
'Bấy giờ tôi sống một đời hết sức hoạt động: tôi học phong cầm tại Đại học đường, tôi đảm nhận lớp dạy buổi tối trong trường kia. Ngoài ra tôi thường được mời đến dự những bữa tiệc kéo dài  đến khuya, hoặc khiêu vũ dạo dưới ánh trăng. Một bữa kia, tôi sắm sửa đi chơi, bỗng tôi chết ngất. Thầy thuốc bảo tôi đau tim và phải tỉnh dưỡng trong một năm, nếu tôi muốn khỏi bệnh.Tôi hỏi ông liệu ông có b́nh phục và khỏe mạnh như trước không, ông nhún vai trả lời một cách mập mờ:
'Một năm nằm trêm giường như một kẻ tàn tật và rất có thể chết vẫn hoàn chết!'.
Càng nghĩ lại càng hoảng sợ. Tại sao tôi lại gặp phải tai ương này? Tôi có làm điều ǵ ác đâu? Tôi nghẹn ngào khóc suốt một ngày. Tôi oán định mệnh nhưng vẫn nằm nghĩ như lời thầy thuốc dặn. Kế đó ít lâu, một người bạn thân đến thăm tôi. Đó là một hoạ sĩ trẻ tuổi. Anh ta khuyên tôi rằng: 'Tôi biết đối với chị trong ngày này th́ việc phải nằm tĩnh dưỡng một năm ṛng là một sự rùng rợn. Nhưng rồi chị xem, cũng chẳng ghê ghớm như chị tưởng đâu. Chị sẽ có nhiều th́ giờ để suy nghĩ, đền nhận xét ḿnh và biết rơ ḿnh. Tri thức chị sẽ phát triển và chị sẽ trở thành thực sự với chị sau mười tháng đó hơn là sau hai mươi lăm năm chị đă sống'. Thế rồi tôi nguôi dần và tôi cố gắng bắt tôi phải suy nghĩ về những vấn đề mà trước kia tôi không để ư hay có khi c̣n khinh thường. Một tối, tôi vặn vô tuyến điện và nghe thấy một câu kỳ cục. 'Ngừơi ta chỉ bày tỏ được một cách hoàn toàn những điều cảm thấu thâ
m tâm'. Toi cũng đă đọc hay nghe những câu tương tự như vậy, nhưng v́ bây giờ nằm liệt trên giường nến những câu đó, đáng lẽ chỉ thoảng qua, lại thấm thía và ăn sâu và óc tôi. Đầu óc tôi từ lúc ấy bắt đầu làm việc và tôi nhất quyết sẽ chống lại sự sợ hăi và những ư tưởng ảm đạm, sẽ bỏ không nghĩ đến những đièu có thể làm chậm, làm hại sự b́nh phục của tôi, và sẽ chỉ nghĩ đến hạnh phúc, vui sống và sức khoẻ. Mỗi sáng khi tỉnh dậy, tôi tự bắt tôi kiểm điểm lại mọi lư do để tôi phải sung sướng: Trong người không đau đớn; được nghe những điệu nhạc êm đẹp phát ra từ máy truyền thanh; có những bạn tốt... Không dầy mấy tuần sau tôi thấy vui vẻ và treo ở cửa buồng tôi một tấm bảng, cấm không cho hai người vào thăm một lượt.
Tôi khỏi bệnh đă được chín năm và tôi lại sống cuộc đời hoạt động và hữu ích. Ngay đến năm, v́ đó thực sự là một năm hạnh phúc và hết sức hữu lợi. Lẽ cố nhiên, tới nay, sáng nào tôi cũng vẫn kiểm điểm lại những cái mà toi có và tôi sẽ chẳng bao giờ bỏ thói quen đó. Toi xin thú cùng anh là tôi rất hổ thẹn, v́ đến khi sợ chết mới học được cách sống'.
Nói tóm lại, cô Lucile Blake đă t́nh cờ nhận định một định lư mà ông Samuel Jonhson đă nêu ra cách đây hai thế kỷ. Ông Samuel Johnson nói rằng: 'Cái thói quen chỉ trông thấy bề tốt của mọi việc c̣n quư giá hơn một ngàn anh kim lợi tức một năm'.
Bạn nên chú ư rằng câu này thốt ra không phải bởi miệng một ngừơi lạc quan mà lại bởi miệng một người trong hai mươi năm đă biết thế nào là lo lắng cho ngày mai v́ nghèo khổ, đói khát, để rồi trở nên một nhà văn hoà xuất sắc nước Anh thời đó.
Bạn muốn biết làm sao để biến hoá cái tội ngày ngày rửa bắt thường một việc lư thú không? Chắc là có. Vậy tôi xin giới thiệu một cuốn sách tuyệt diệu, nhan đề 'T
ôi muốn mắt sáng lại' mà tác già là bà Morghild Dahl, một thiếu phụ bị loà trong năm mươi năm. Trong chương đầu có câu rằng: 'Hồi đó tôi chỉ trông được một mắt và có những vẩy nhỏ che gần kín con ngươi làm tôi chỉ c̣n nh́n thấy lờ mờ qua cái khe nhỏ ở phía trái. Chẳng hạn, muốn coi một quyển sách, tôi phải cầm đưa lên tận mắt bên trái và đưa hết con ngươi sang phía tả'.
Nhưng bà không chịu để ai thương hại ḿnh, bà nhất định không để cho cố tật này làm bà trở thành một phế nhân. Hồi c̣n là một cố gái nhỏ, bà muốn chơi với trẻ con hàng xóm, nhưng không trông thấy những nét phấn vẽ. V́ vậy, khi bọn trẻ trở về nhà, bà liều quỳ xuống vệ hè, dí mắt xuống đất để ḍ những nét phấn. Chẳng bao lấu biết tường tận từng nơi từng chỗ, trong khu phố thường chơi đùa với các bạn, biết tường tận đến nỗi chơi tṛ g̣ có chạy đua là đều thắng. Muốn đọc, bà dùng những sách in chữ thật lớn, dí sát đến mắt. Cứ thế học và thi đậu hai bằng: một bằng kiến trúc tổng quát, tại Đại học đường Minnesota, một bằng giáo sư mỹ thuật Đại học đường Columbia.
Ra đời với chức giáo viên tại một làng nhỏ ở thung lũng Twin, thuộc Tiểu bang Minnesota, bà tiếp tục theo sự nghiệp báo chí tại đại học đường Augustana trong tỉnh Sioux Fallo thuộc tiểu bang Dakota Sud. ở đó trong 13 năm, ngoài các công việc nhà trường, bà c̣n diễn thuyết về văn chương tại những câu lạc bộ phụ nữ địa phương và một đôi khi trước máy truyền thanh. Bà Morghid Bahl thuật tiếp trong cuốn sách: 'Trong tiềm thức, tôi lúc nào cũng sợ hăi sẽ mù hẳn. Để trấn áp ư tưởng đen tối ấy, tôi đă tự bắt lúc nào cũng vui vẻ, có khi quá vui bất cứ trong trường hợp nào'.
Thế rồi, đến năm 1943, khi bà đă năm mươi hai tuổi, một phép lạ xẩy ra: nhờ một cuộc giải phẫu tại bệnh viện nổi danh Mayo, bà đă trông thấy rơ gấp bốn lần.
Một vũ trụ mới, đẹp và thú vị biết bao nhiêu hiện ra trước mắt bà. Bà rào rạt cảm thấy cái thú làm những việc mà trước kia bà không làm được, ngay cả đến việc rửa bát nữa. bà kể lại rằng: 'Mới đầu tôi vầy bọt trắng li ti và nhẹ nhơm lềnh bềnh trong chậu nước. Tôi bốc lấy một năm bọt xà bông soi trước ánh sáng rực rỡ của một cầu vồng nho nhỏ'.
Đứng trong bếp nh́n qua cửa sổ , bà hoan hỉ ngắm 'đàn chim đú đởn hay qua, dưới những đợt tuyết trắng'.
Đă bao giờ bạn có ư nghĩ cảm ơn Tạo hoá đă cho bạn rửa bát, ngắm một nắm bọt xà bông và say sưa nh́n một đoàn chim bay dưới tuyết không? Chắc là không phải bạn chăng? Nếu vậy bạn đáng tự lấy làm hổ thẹn. Bởi v́ bạn sinh vào một thế giới thần tiên, có những vẻ đẹp thiên h́nh, vạn trạng, vậy mà bạn cũng như bao người khác, đă mù quáng không trông thấy, đă bỏ phí tận hưởng

 

17- Ta là ai?

Tôi c̣n giữ một bức thư của bà Edith Alberd ở Mount Airy, thư viết: 'Hồi nhỏ, tôi rất dễ cảm xúc và nhút nhát. V́ tôi lớn con và cặp má phính lên tôi có vẻ mập. Má tôi hơi cổ, cho rừng dùng tân thời trang là điên. Luôn luôn má tôi bảo phải 'ăn chắc mặc dầy'. Và bắt tôi mặc quần áo dài, rộng... cho lâu rách. Không bao giờ tôi được dự những đám hội hè, vui vẻ trẻ trung. Tại trường, tôi không giỡn với các bạn, cả trong giờ thể thao nữa. Tính cả thẹn của tôi thành bệnh. Tôi thấy tôi 'khác' hẳn các bạn bè và hoàn toàn khả ố.
'Lớn lên, tôi kết hôn với một người chồng cao niên. Nhưng tính tôi cũng không thay đổi. Bên chồng tôi là một gia đ́nh biết lẽ phải và tự tín. Tôi rán bắt chước mà không được. Nhà chồng tôi cố tập cho tôi lịch thiệp bao nhiêu, chỉ làm cho tôi e lệ bấy nhiêu. Tôi hoá ra nóng nảy, cáu kỉnh. Tôi trốn hết thảy bạn bè. Tôi rất sợ có khách đến chơi. Thực tai hại! Tôi biết vậy và sợ nhà tôi cũng biết vậy, nên khi lỡ ở đám đông tôi ráng vui vẻ. Nhưng tôi lại quá lố, hoá mất cả tự nhiên. Tôi hiểu thế và tôi khốn khổ lắm. Chót hết tôi đau đớn đến nỗi không muốn kéo dài đời thêm nữa. Tôi bắt đầu nghĩ tới tự tử.
Nhưng rồi chỉ một lời nói vô t́nh đă thay đổi cả đời tôi. Bà mẹ chồng tôi một hôm kể cho tôi nghe cách bà dạy dỗ con cái. 'Dù sao cũng mặc, mẹ khỉ muốn cho chúng sống theo chúng thôi. Cứ tự nhiên, không bắt chước ai hết'. tức th́ tôi nhận thấy rằng chuốc lấy khổ vào thân chỉ v́ tự ép ḿnh vào một cái khuôn không thích hợp.
Sáng hôm sau, thay đổi hẳn. Tôi bắt đầu sống theo tôi. Tôi ráng nhận xét kỹ về cá tính của tôi, ráng nhận định xem tôi ra sao. Tôi nhận định những nét đặc biệt của tôi. Tôi hết sức xem xét các màu, các kiểu áo, để ăn bận sao cho hợp ư với ḿnh. Rồi tôi giao du, với bạn bè, xin nhập một hội nhỏ. Tôi rất sợ hăi khi bị bạn bắt lên diễn đàn. Nhưng mỗi lần nói trước đám đông, tôi can đảm được thêm một chút. Phải lâu lắm ... nhưng bây giờ tôi thấy sung sướng ngoài ước vọng của tôi. Tôi dạy dỗ con tôi, luôn luôn chỉ vẽ cho chúng kinh nghiệm mà tôi đă đắng cay học được: 'Dù sao cũng mặc, các con cứ sống theo ư các con'.
Bác sĩ James Gordon Gilkey đă nói: 'Phải có nghị lực để sống theo ḿnh là một vấn đề' cũ như lịch sử và phổ biển như đời người'. Không đủ lực để sống theo ḿnh 'nguyên nhân sâu kín của các chứng bệnh thần kinh'. Angelo Patri đă viết 13 cuốn sách và hàng ngàn bài báo về giáo dục nhi đồng. Ông nói: 'Không ai khổ sở bằng kẻ muốn đổi cá tính của ḿnh để biết thành một người khác'.
Cái thói muốn đổi thành người khác tai hại nhất ở Hollywood. Ông Sam Wood, một trong những nhà sản xuất phim hát bóng nổi danh tại Hollywood nói rằng ông đă nhức đầu nhất bởi các tài tử trẻ tuổi. Ông phải vô cùng cực nhọc để thuyết cho họ chịu đóng vai hợp với tài riêng của họ trong khi họ chỉ muốn trở thành những Lana Turner hạng nh́ hay Clark Gable hạng ba. Ông không ngớt khuyên họ: 'khán giả chán những lối đó rồi, họ muốn lỗi khác kia'.
Trước khi ông cho ra những phim danh tiếng như 'Good Bye, Mr Chips' và 'For whom the bell tolls' (Ernest Hemingway). ông làm lâu năm tại một hăng địa ốc để luyện tài buôn bán. Ông tuyên bố: 'Bắt chước người khi không bao giờ đi xa được. Không nên làm con vẹt. Kinh nghiệm đă dạy tôi rằng nên bỏ rơi ngay những kẻ nào chỉ muốn bắt chước người'.
Vừa đây, tôi hỏi Paul Boynton, giám đốc pḥng nhân viên của hăng đầu Socony: 'Những người tới xin việc có lỗi lầm nào nhất? Chắc chắn ông biết rơ điều ấy, v́ ông đă tiếp hơn 60.000 người tới xin việc và đă viết cuốn sách nhan đề là: 'Sáu cách dể xin việc làm'. Ông trả lời tôi: Lỗi lầm lớn nhất của họ là thiếu tự tin. Đáng lẽ tự nhiên và hoàn toàn thành thật th́ họ lại thường dọ dẫm ư tôi mà đáp câu tôi hỏi chứ không trả lời theo ư thọ. Như vậy hỏng lắm, v́ có ai muốn dùng một người chỉ lặp lại lời những người khác như cái máy hát đâu. Không ai muốn xài giả hết'.
Có một người con gái của chú tài xế đă phải trả giá rất đắt để được bài học ấy. Chị ta muôn nên một danh ca. Nhưng cái mặt của chị thực là một tai nạn cho người vác nó. Miệng chị rộng, răng chị vẩu. Lần đầu ca trước công chúng trong một hộp đêm tại New Jersey chị trề môi trên xuống để che răng. Chị làm điệu bộ thiệt 'mầu mè'. Và kết quả là chị làm tṛ cười cho thiên hạ và chịu thất bại mỉa mai.
Nhưng có một khán giả tại đó nhận thấy chị có tài. Ông ta nói trắng ngay: 'Này cô, tôi đă thấy cô diễn và biết cô mắc cỡ v́ bộ răng của cô'. Chị kia lúng túng hổ thẹn, th́ ông ta liền tiếp: 'Có hại ǵ đâu? Răng vẩu nào phải là một tội? Đừng che nó! Cứ mở miệng ra khán giả sẽ thích, khi họ thấy cô không mắc cỡ nữa'. Rồi ông ta lại ranh mănh nói luôn: 'Vả chăng, bộ răng mà cô cố t́nh che đậy đó, biết đâu nó chẳng làm cho cô nổi danh?' Chị Cass Deley nghe theo và không thèm nghĩ tới cái 'mái hiên' của ḿnh nữa. Từ hôm đó chị chỉ nghĩ đến thính giả. Chỉ mở miệng, thích chí, vui vẻ ca và rồi trở nên một ngôi sao chói lọi nhất trên màn ảnh và ở đài phát thanh. Hiện nay nhiều người đóng tṛ khác lại rán bắt chước chị.
Khi triết gia trứ danh William James nói ngừơi ta chỉ làm phát triển 10 phần trăm những tài năng tinh thần của ḿnh, là ông muốn chỉ những người không tự biết rơ giá trị của ḿnh. Ông viết: 'Con người chúng ta bây giờ so với con người mà chúng ta có thể thành được, khác nhau xa, cũng như người mơ ngủ so với người thức tỉnh vậy. Chúng ta chỉ dùng một phần nhỏ khả năng về thể chất và tinh thần của ta thôi. Nói rộng ra, th́ con người hoạt động trong một khu vực hẹp ḥi quá, so với khả năng thênh thang của họ. Chúng ta có nhiều khả năng mà không bao giờ ta dùng tới'.
Bạn và tôi, ta có những tài cán riêng, vậy đừng mất công buồn bực v́ nỗi không được như người kia người nọ. Trên địa cầu này, mỗi người chúng ta là một nhân vật mới mẻ, v́ từ hồi thiên lập địa tới giờ, chẳng hề có người thứ hai nào giống ta như đúc, mà từ nay tói khi tận thế cũng không sao có được một người thứ hai y như ta nữa.
Một khoa học mới là khoa di truyền học dạy rằng con ngừơi do 23 nhiễm thể (Chromosmes) của cha, 23 nhiễm thể của mẹ cấu tạo nên. Ba mươi sáu nhiễm sắc thể ấy định đoạt phần di truyền của ta. Amar Scheinfield nói trong mỗi nhiễm sắc thể chứa từ vài chục đến vài trăm 'nhân' mà mỗi 'nhân' có thể thay đổi cả đời sống của một người. Sự tạo nên ta thực 'bí hiểm và kinh dị' thay!
Cha mẹ sinh ra ta gần 400.000 triệu tinh trùng, nhưng chỉ có một tinh trùng thành ta thôi. Nói một cách khac, nếu ta có lơi 400.000 triệu anh em th́ cũng không một người nào y như ta hết. Nói vậy có phải là nói ṃ không? Không. Đó là một sự thật khoa học. Nếu bạn muốn hiểu rơ điều ấy xin bạn lại tiệm sách mua cuốn: 'Bạn và sự di truyền' của Amar Scheinfield.
Tôi sở dĩ hăng hái, quả quyết, khuyên bạn nên sống theo như bạn vậy, là v́ tôi tin tưởng sâu xa và biết rơ điều tôi nói. Tôi biết là những kinh nghiệm chua chát và đau đớn. Tôi xin kể: Lần đầu tiên từ giă miền đồng ruộng Misssouri tới Nữu Ước, tôi làm trong Hàn Lâm kịch trường. Tôi mong thành một nghệ sĩ. Tôi cho rằng có trong đầu một ư mới và tài t́nh lắm, nó tất đưa tôi tới thành công mau chóng. Tôi tự nghĩ: 'Một cái ư giản dị và chắc chắn như vậy, tại sao cả ngàn người háo danh chưa nghĩ tới. Thiệt lạ lùng! ư đó như vầy: Tôi sẽ nghiên cứu xem các kép hát nổi danh thời ấy, như John Drew, Walter Hampden và Otis Skinner có những 'ngón' ǵ. Rồi tôi bắt chước những ngón hay nhất của họ và sẽ luyện cho tài tôi thành một kết hợp rực rỡ của hết thảy những tài ba đó. Thiệt là điên! Thiệt là vô lư! Tôi đă phí bao năm học bắt chước kẻ khác mới nảy trong cái sọ đặc như mít của tôi ư này: Phải theo tài năng riêng của ḿnh, không thể nào bắt chước ngừơi khác được.
Thí nghiệm tai hại đó đă cho tôi một bài học tới già đời chứ?. Không. Tôi vẫn không chừa, tôi xuẩn quá. Tôi phải học ôn lại một lần nữa. Nhiều năm sau, tôi bắt đầu viết một cuốn sách mà tôi hy vọng sẽ là cuốn hay nhất từ trước tới nay về sự diễn thuyết trước công chúng. Viết cuốn này tôi cũng điên như lần trước: tôi cũng vay ư tứ của hàng lố tác giả khác rồi thu thập vào trong một cuốn - một cuốn chứa đủ những cuốn khác. Muốn vậy, tôi đi lượm hàng chục cuốn dạy cách nói trước công chúng và bỏ mất một năm để chuyển những ư của họ sang bản thảo của tôi. Nhưng sau tôi nhận thấy rằng tôi khùng. Cái thứ cách 'tả-pí-lù' đó, tổng hợp quá, khô khan quá, đọc ngán quá. Thành ra công toi một năm trọn, tôi phải xé bỏ sọt rác và viết lại. Lần này tôi tự nhủ: 'Mày phải là thằng cha Dale Carnegie với tất cả những lỗi lầm và kém cỏi của nó. Mày không thể là người nào khác được'. Bỏ cái ư viết một cuốn tổ hợp những sách của người khác, tôi xắn tay áo làm một việc mà đáng lẽ tôi phải làm ngay từ đầu: dùng kinh nghiệm riêng mà viết; dùng những nhận xét riêng, nhưng tin tưởng chắc chắn của tôi khi diễn thuyết và khi nhận dạy ngừơi ta diễn thuyết. Tôi đă học và mong rằng tới chết cũng không quên - bào học của ông Walter Raleigh (Tôi không muốn chỉ ông Walter đă trải ḿnh trên bùn để Hoàng Hậu bước lên cho khỏi lấm giầy đâu. Tôi muốn nói về ông Walter Raleigh, giáo sư môn Anh quốc văn học sử năm 1904). Ông ta nói 'Tôi không có tài để viết một cuốn sách khả sĩ so sánh với tác phẩm của Shakespeare, nhưng tôi có thể viết một cuốn theo tài năng riêng của tôi được'.
Vậy th́ ta phải hành động theo tài năng của ta, nhưng Irving Berlin đă khôn khéo khuyên George Gershwin. Berlin và Gershwin gặp nhau lần đầu, Berlin đă nổi danh mà Gershwin c̣n là một thanh niên mới tập đặt nhạc, làm việc vất vả để lănh của nhà xuất bản Tin Pan Alley một số lương 35 mỹ kim một tuần. Berlin khi đó thầm yêu tài năng của Gershwin, cậy Gershwin làm nhạc kư cho ḿnh với số lương gấp ba lương cũ. Nhưng Berlin lại chân thật khuyên rằng: 'Đừng làm việc đó' Nếu nhận anh có thể thành một Berlin thứ hai đấy, song nếu anh nhất định theo tài năng riêng của anh th́ danh tiếng anh sẽ vang lừng nhất trong nước'.
Gershwin nghe lời. Ông luyện tập và dần dần trở nên một nhà đặt nhạc khúc đặc biệt nhất của Mỹ thời ấy.
Charlie Chaplin, Will Rogers, Mary Mc. Bride, Gene Autry và cả triệu người khác đều phải học bài học tôi đương giảng trong chương này, phải học bằng kinh nghiệm và cũng đă phải trả giá rất đắt như tôi.
Khi Charlie Chaplin mới đóng phim, viên giám đốc hăng phim muốn chàng bắt chước một vai hề người Đức nổi danh. Và Chaplin không thành công cho tới khi ông đóng vai hề theo ư ông. Boh Hope cũng đă qua con đường ấy: Bảy năm vừa ca hát,. mà ông thất bại măi cho tới khi bắt đầu biết khôn theo tài hăng của ḿnh. Will Rogers dàn cảnh trong một ca vũ đài đă lâu năm không pha tṛ lấy một tiếng, cho tới khi ông thấy ông chỉ có tài pha tṛ và rồi ông nổi danh v́ vậy.
Khi Mary Margeret Mc Bride bước vào đời nghệ sĩ, cô làm đào hề và thất bại. Nhưng khi chịu theo tài năng của cô - của một cố gái nhà quê, không đẹp ǵ, ở miền Missouri - th́ cô thành một ngôi sao nổi danh nhất trên đài phát thanh ở Nữu Ước.
Khi Gene Autry cố bỏ giọng Texas, trang sức như các cậu con trai ở thành thị và khoe rằng ḿnh sinh trưởng ở Nữu Ước th́ chỉ làm cho thiên hạ chế nhạo chàng thôi. Nhưng khi chàng đờn cây banjo và ca những bài hát của bọn 'cao bồi' ở Texas th́ chàng vào  con đường mới đưa chàng tới sự nổi danh khắp toàn cầu, trên màn ảnh cũng như trên đài phát thanh.
Trên thế giới không có ai giống ta hết. Ta nên lấy thế làm mừng. Trời cho ta tài năng nào th́ tận dụng tài năng đó. Xét cho kỹ, nghệ thuật nào chỉ để tự mô tả hết. Ta chỉ có thể ca những vui, buồn của ta thôi. Ta chỉ có thể vẽ những cảnh vật mà ta thích thôi. Kinh nghiệm, hoàn cảnh, di truyền đă tạo ra sao th́ ta phải vậy. Dù tốt hay xấu, ta cũng phải trồng trọt trong khu vườn nhỏ của ta. Dù dở ta phải gảy cây đờn nhỏ của ta trong dàn nhạc của đời.
Emerson viết trong thiên tuỳ bút: 'Tự tín' rằng: 'Trong sự giáo dục của một người, có một thời gian người đó nhận thấy rằng ganh tị là ngu, bắt chước là tự tử, rằng phậm ḿnh sao th́ phải chịu vậy, rằng trong vũ trụ, mênh mông đầy thức ăn này, ngừi đó phải vất vả cày miếng đất trời đă cho ḿnh th́ ḿnh mới có được hột lúa ăn. Năng lực ở trong người ta là một năng lực mởi mẻ và riêng biệt, không ai có hết, và ngoài ta ra, không ai biết ta có thể làm được cái ǵ, mà chính ta, ta cũng không biết nữa, nếu ta không chịu làm thử'.

Emerson nói vậy. C̣n Douglas Malioch, một thi nhân th́ nói như vầy:

Chẳng làm thông vút trên đồi
Th́ làm cây nhỏ bên ng̣i, dưới thung
Thông kia đẹp nhất trong vùng
Tôi tuy bé nhỏ sánh cùng thông xanh

Làm cây chẳng được, cũng đành,
Tôi làn ngọn cỏ xanh xanh bên đàng.
Thân không hoá kiếp cá vàng,
Th́ làm tôm tép tung tăng trong đầm.
Có tướng mà cũng có quân
Ai lo việc nâư, dưới trần cùng vinh

Có việc trọng, có việc kinh
Miễn tṛn bổn phận, trọng khinh sá ǵ?

Rộng, hẹp cũng thể đường đi
Mặt trời, sao nhỏ, khác chi, bạn hiền?
Việc ǵ tận mỹ là nên.
Thành công chẳng kể sang hèn, thấp cao

 

18- Định mệnh chỉ cho ta một trái chanh, hăy làm...

Hăy làm thành một ly nước chanh ngon ngọt

Cách đây ít lâu, tôi có dịp gặp ông Robert Mayard Hutchinson, Hiệu trưởng Đại Học đường Chicago. Lẽ cố nhiên, trong lúc nói chuyện, tôi hỏi ông làm cách nào cho khỏi buồn bực. Ông nói bao giờ ông cũng theo lời khuyên bảo của ông bạn Julius Rosenwald, Chủ tịch một xí nghiệp lớn: Định mệnh chỉ cho ta một trái chanh thôi? Được- Ta hăy pha một ly nước chanh.
Phải là một người thông minh, một nhà mô phạm như ông mới có thể xử sự như vậy. Những kẻ ngu ngốc tất phải làm khác hẳn, v́ nếu không được định mệnh ban cho một thỏi vàng mà chỉ ban cho một trái chanh, họ sẽ ngồi phịch xuống mà ta thán. Nào: 'C̣n ḥng ǵ, c̣n trầy da tróc vẩy làm ǵ nữa' nào: 'thế là hết hy vọng'. Rồi oán trời, trách bạn, ṿ tai kêu đời bất công, thương thân tủi phận. Trái lại, người khôn ngoan, khi thấy ḿnh chỉ được vỏn vẹn một trái chanh nhỏ, sẽ tự nhủ: 'Lần thất bại này dạy ta nhiều nhiều hay lắm đấy. Phải làm thế nào cho t́nh cảm khá hơn bây giờ? Làm cách nào để đổi trái chanh này thành ly nước chanh ngon ngọt chứ?'.
Nhà triết lư học Alfred Adler, trọn đời chuyện chú vào công cuộc nghiên cứu những kho tiềm lực nhân loại đă phải nói rằng: 'Một trong những đức tính kỳ diệu của con người là ư chí chuyển bại thành thắng'.
Tôi xin kể chuyện một người đàn bà đă hiểu và áp dụng phương pháp lấy trái chanh của ḿnh pha thành một ly nước chanh tuyệt ngọt. Đó là chuyện của bà Theha Thompson ở Nữu Ước.
'Trong thời kỳ chiến tranh, chồng bà được bổ nhiệm đến trại huấn luyện, kế băi sa mạc Mojave thuộc Tân Mễ Tây Cơ. Bà theo săn sóc chồng. Thật là buồn nản. Ngay này đầu, bà đă ghét vùng này, v́ chưa bao giờ bà phải ở một xó đất khổ cực đến thế. Chồng bà suốt ngày lủi thủi trong căn nhà gỗ lụp xụp. Trời th́ nóng gần 50 độ. Bà chẳng có ai ở gần đền nói chuyện cho khuây khoả, ngoài mấy người Mễ Tây Cơ và người da đỏ không biết lấy một câu tiếng Anh. Gió nóng thổi suốt từ sáng đến chiều, khiến cho đồ ăn và cả đến không khí đầy vị cát.
Bà không chịu nổi nữa. Bà than số phận chẳng ra ǵ và viết thơ cho cha mẹ sẽ quay về Nữu Ước, không thể ở lại cái địa ngục này. Ông cụ thân sinh trả lời vỏn vẹn có hai câu, nhưng thấm thía đến nỗi bà không bao giờ quên được, và hai câu đó thay đổi hẳn đời sống của bà:
Trong một nhà tù, hai người cùng đứng vịn tay vào song sắt; một người chỉ trông thấy một bức tường trơ trụi, c̣n một người ngửa mặt lên trời, ngắm những v́ sao.
Bà đọc những ḍng này một lần, hai lần cho đến mười lần rồi tự nhiên thấy hỗ thẹn. Bà quyết sẽ t́m cái vui trong t́nh cảm của bà: bà quyết ngắm sao.
Bà làm thân với thổ dân và đă ngạc nhiên trước cách họ đối lại. Khi bà tỏ ra thích cái ǵ, món ăn hay vải dệt, họ lập tức mang biết bà những thứ tốt nhất mà chính họ đă từ chối không bán cho các du khách hỏi mua. Bà nghiên cứu những h́nh thức lạ lùng của cây xương rồng, cây ngọc giá hoa. bà ḍ xét những cử động, nhưng tính nết của lũ chó vô chủ, bà đứng hàng giờ ngắm mặt trời lặn, huy hoàng và rực rỡ ở băi sa mạc, bà đi kiếm và tàng trữ những vỏ hến bị vùi sâu dưới cát hàng triệu năm trước, nhưng di tích cuối cùng của thời kỳ mà băi sa mạc này c̣n là đáy biển.
Băi sa mạc không thay đổi, những người da đỏ cũng vậy. Chính bà đă thay đổi, hay nói đúng hơn, tinh thần của bà đă thay đổi, tạo cho bà một thời kỳ thú vị nhất trong đời bà. Cái thế giới bà khám phá ra kích thích bà viết một cuốn sách tả nó.
Bà dă biết nh́n qua song sắt nhà tù và bà đă biết ngắm sao lóng lánh trên trời'.
Bà Thehna Thomas đă khám phá ra một sự thực ngh́n xưa, đă được dân Hy Lạp đem ra dạy đời, 500 năm trước Thiên Chúa Giáo giáng sinh: 'Những cái ǵ hoàn hảo nhất là những cái khó được nhất'.
Cách đây mấy năm, khi tới một vùng hẻo lánh miền Floride, tôi đă làm quen với một trại chủ. ÔNg ta cũng biết pha một ly nước ngon bằng trai chanh độc., Khi lần đầu thấy khoảng đất mới đă mua được, ông hết sức thất vọng. Đất không màu, trông cây không được mà nuôi heo cũng không được. Chằng cây nào mọc được ở đó, ngoài một cây sồi quắt queo và chẳng vật nào sống ở đó được, trừ hàng đàn rắn độc. Sau ông nghĩ ra một cách làm cho cái khu đất cằn cỗi, phải chủ ấy thành một xí nghiệp phồn thịnh; ông nuôn rắn làm thịt, đóng hộp bán. Lần tới thăm ông, tôi nhận thấy mỗi năm có đến hai vạn du khách đến xem sở nuôi rắn của ông. Công cuộc buôn bán thật là phát đạt. Mỗi tuần, hàng ngàn lo mọc rắn được gởi đi đến những pḥng thí nghiệm chuyên môn chế thuốc viên trư nọc rắn độc; da rắn được mia với giá cắt cổ để đóng giày, làm ví bán cho các bà các cố sang trong ở tỉnh thành; c̣n thịt rắn đóng hộp th́ được gởi từng tàu đến những thị trường ở khắp nơi. Tôi có mia được một tấm h́nh chụp các nhà trong trại, cái làng nhở mới mọc, hăng diện với caí tên 'Serphentville, Froride' và gởi nó để biếu người đă biết cách pha một ly nước ngon bằng một trái chanh thật độc.
Trong cuộc tra cứu tâm lư những nhân vật hiện tại và quá khứ của Hoa Kỳ; tôi may mắn gặp được nhiều người đă biết cách 'chuyển bại thành thắng'.
ÔNg William Bolitho, tác giả cuốn 'Mười hai người thắng Thần' tóm tắt nguyên tắc trên này như vầy: 'Điều cần thiết ở đời là không phải biết lợi dụng những thát thế mới là điều cần thiết. Muốn được vậy, phải thông minh và chính cái thiên tư đó phân biệt khôn với kẻ ngốc.
Ông Bolitho viết câu ấy sau khi bị cưa một chân v́ ta nạn xe lửa. Nhưng tôi lại biết một ngừơi mất cả hai chân mà c̣n thành công trong việc chuyển bất lợi thành thắng lợi:
ÔNg Ben Fortson. Toi quen ông tại Atlanta (tiểu bang Georgie) nơi khách sạn tôi ở. Bước vào thang máy, tôi để ư ngay tới vẻ măn nguyện và vui cười trên mặt ông. Ông cụt cả hai chân, ngồi trong góc thang máy trên cái ghế có bánh xe. Khi thang ngừng ở một từng nọ, ông xin tôi tránh lối cho ông đẩy ghế ra: 'Xin lỗi ông, tôi làm phiền ông quá'. ÔNg nói thế, rồi nhếch mép cười, một cái cười hớn hở, đầy nhân hậu.
Suốt mấu giờ liền, tôi cứ nghĩ đến con người tàn tật mà vẻ tự măn đă lộ ra mặt như vậy. ÔNg vui vẻ thuật lại không chút ngượng ngiụ miệng thỉnh thoảng lại điểm một nụ cười.
Ông gặp tai nạn vào năm 24 tuổi. Một hôm đi chặt những cây sào để về chông dàn đậu, khi chất những cây sào này trên chiếc xe hơi Ford kiểu cổ xong đâu đấy, ông mở máy quay về, th́ bỗng một cây sào tuột xuống gầm xe, mắc vào trục bánh lái làm chết cứng tay bánh ngay lúc xe tới một chỗ quẹo khá hẹp. Chiếc xe cứ thế chạy thẳng lên lề cỏ và đâm vào một gốc cây. Bác sĩ khám nghiệm thấy ông bị thương nặng ở xương sống làm hai chân ông liệt hẳn. Từ đó ông muốn tự động phải ngồi trên chiếc ghế có bánh xe.
Tôi hỏi ông làm sao mà chịu đựng t́nh thế một cách cam đảm như vậy, ông đáp: 'Mới đầu tôi cũng khổ lắm, tôi cũng kêu than, cũng thất vọng. Nhưng dần dà năm này qua năm khác, tôi nhận thấy rằng tức giận cũng chẳng ích ǵ, chỉ thêm chán nản. Những người chung quanh tôi tŕu mến những người tàn tật như tôi, th́ ít ra tôi cũng phải tŕu mến lại họ chứ!'. Khi tôi hỏi ông c̣n coi nạn kia là một tai hại lớn không ông lập tức đáp không và c̣n cho đó là một diễm phúc nữa.
Ông giải thích rằng qua thời kỳ đau khổ, ông trấn tĩnh tinh thần và bắt đầu sống trong một thế giới mới. Ông đọc sách và ham mê những áng văn hay.
Mười bốn năm sau, hơn một ngàn cuốn sách đă mở mắt ông trước những chân trời mới và mang thi vị lại cho đời ông. Ngoài ra, ông lại bắt đầu chú trọng tới âm nhạc cổ điển và ông thấy ḷng rung động nghe những hoà tấu khúc mà trước kia ông không ưa. Nhất là ông lại có th́ giờ suy tưởng. Ông nói rằng: 'Lần đầu tiên tôi biết nh́n thế giới bằng con mắt của người thông minh, hay hơn nữa, của một triết gia và cũng lần đầu tôi thấy chân giá trị của mọi vật. Tôi bắt đầu hiểu rằng nhiều mục đích tôi theo đuổi từ trước chẳng bơ công chút nào hết'.
Ông đọc sách và nhiễm được thú nghiên cứu những vấn đề chính trị kinh tế và xă hội. Ông khổ công tra cứu đến nỗi chẳng thấy mấy lúc ông đă có thể diễn thuyệt và thảo luận về những vấn đề đó, dù không lúc nào ông rời chiếc ghế có bánh xe. Ông bắt đầu quen nhiều người, và nhiều người cũng bắt đầu biết ông. Và nay ông Ben Fortson, người tàn tật ấy, là Thống đốc của Tiểu Bang Georgie!
Ba mươi lăm năm làm nghề dạy người lớn ở Nữu Ước, tôi nhận thấy một phần đông học tṛ của tôi tiếc đă không được xuất thân do một Đại học đường. Họ cho rằng không được mài đũng quần ghế một Đại Học đường là một điều bất lợi. Điều đó chỉ đúng một phần thôi v́ tôi biết nhiều người địa vị rất cao mà không hề đặt chân vào một trường Đại Học. V́ vậy, nhiều lần tôi kể cho họ nghe chuyện một ông không được học hết những lớp sơ đẳng trường làng mà cũng nên danh. Ông là con một nhà cực nghèo. Khi cha ông qua đời, các bạn bè phải góp tiền lại mua giúp cho cỗ quan tài. C̣n mẹ ông phải đi làm mười giờ một ngày tại một xưởng máy chế dù. Không những vậy, bà lại c̣n đem việc về nhà làm thêm đến tận nửa đêm.
Tuy sinh sống trong cảnh bần bàn, nhưng từ nhỏ, ông đă rất ham mê đóng kịch. Ông gia nhập một gánh hát tài tử do linh mục làng ông điều khiển. Mặc dầu duễn trước một số công chúng ít ỏi, nhưng được trầm trồ khen ngợi, ông cũng cảm thấy khoái trá mênh mông, nên nhất định sẽ trở thành một diễn giả. Rồi từ một diễn giả về những vấn đề thuộc kịch trường, ông trở thành một diễn giả về những vấn đề chính trị. Năm ba mươi tuổi, ông được cử vào Hội đồng lập pháp Tiểu bang Nữu Ước. Nhưng sức học quá thô thiển của ông không xứng với một địa vị khó khăn như vậy. Ông phải nghiên cứu tỉ mỉ những bản tài liệu dài và phức tạp khả dĩ đủ hiểu để biết đường mà biểu diễn quyết chống hay thuật. Khi người ta bầu ông vào Uỷ ban kiểm lâm, ông, một người chưa bao giờ trông thấy rừng tất lo sợ. Ông lại ngạc nhiên hơn nữa khi ông biết chút ǵ về ngành tài chính. Ông thú thật với tôi hổi đó ông chán nản đến nỗi muốn xin từ chức ngay, nếu ông không sợ xấu hổ với mẹ.
Qua cơn thất vọng, ông quyết học 16 giờ một ngày và làm một ly nước ngon bằng quả chanh mà định mệnh đă đưa lại. Thế rồi ông thành công, thành công quá tưởng tượng: từ một chính trị gia c̣m của địa phương, ông đă trở thành một trong những nhân vật có tiếng nhất Hoa Kỳ, một người mà Nữu Ước thời báo đă gọi là 'Công dân thành phố Nữu Ước được nhiều người yêu chuộc nhất'.
Người tôi nói tới đây là ông Al Smith, đă giữ chức Thống đốc Tiểu bang Nữu Ước trong bốn nhiệm kỳ liền, một việc tiền khoáng hậy trong lịch sử xứ này. Nắm 1928, khi ông đang làm ứng cử viên của đảng dân chủ trong cuộc tuyển cử Tổng thống, sáu Đại học đường- trong số đó có hai Đại học đường Columbia và Harward - đă ban những bằng danh dự cao nhất cho ông một người chưa học hết cấp sơ đẳng!
Chính ông đă phải công nhận rằng chẳng làm nên công chuyện ǵ nếu đ ă không học mười sáu giờ một ngày để bù lấp sự thấp kém của ḿnh.
Ông Nietzche đă định nghĩa ' một người lư tưởng' là: 'người khi bị định mạng thử thách, không những đă tỏ ra xuất chúng, mà thời thướng c̣n thích t́m khó khăn và những trở lực để đương đầu'.
Càng nghiên cứu về sự nghiệp những nhân vật tài ba, tôi càng t́m thấy những bằng chứng cho sự tin tưởng cảu tôi rằng phần đông những nhân vật này sở dĩ hơn người, là v́ họ ra đời với một điểm bất lợi mà chính điểm bất lợi đó đă kích thích họ cố gắng một cách khác thể đạt tới những mục đích cao cả. Ông William James đă nói: 'Những nhược điểm của ta giúp ta một cách không ngờ'.
Nếu không bị loà, rất có thể ông Milton chỉ thành một thi sĩ làng nhàng, chớ không phải là thi sĩ đại tài như ngày nay, và cũng rất có thể Beethoven đă không đi tới chỗ tuyệt đối của âm nhạc, nếu ông không điếc.
Sự nghiệp hiển vinh của Helen Keller khác hẳn nhờ v́ bà vừa mùa vừa điếc.
Nếu Tchaikovsky không bị định mạng cướp mất hạnh phúc, nếu ông không gặp phải người vợ đa nghi, hay thù oán, loại thần kinh có lẽ chẳng bao giờ ông sáng tác được bản nhạc 'Symphonie pathétique', ngàn năm bất diệt.
Dostoiesky và Tolstoi cũng vậy, nếu đời sống của hai ông không đầy rẫy những đau thương, chưa chắc những tác phẩm tuyệt diệu của hai ông đă ra đời.
Charles Darwin, người có những lư thuyết táo tợn đă đảo ngược cả quan niệm khoa học về đời sống ở thế gian này, đă tuyên bố rơ rệt rằng sự tàn tật của ông đă giúp ông một cách bất ngờ. Ông nói: 'Nếu thân tôi không là cái xác vô dụng, chưa chắc tôi dă có sức mạnh tinh thần để biểu ḿnh những lư thuyết của tôi'.
Cùng một ngày Darwin sinh ra một túp lều không ai biết đến, ở khu rừng rậm thuộc tiểu bang Kentucky, một đưa nhỏ khác cũng cần cất tiếng chào đời. Cha đứa nhỏ này là lăo tiều phu nghèo khó Lincoln, và đưa nhỏ được đặt tên là Abraham. Chính đứa nhỏ này cũng v́ khổ cực mà đă sống gắng tự rèn luyện để trở nên người. Nếu Abraham Lincoln sinh vào một gia đ́nh quư phái, được vào học tại Đại học đường Harvard, được hưởng một lạc thú gia đ́nh hoàn toàn, có lẽ ông đă chẳng thốt ra những lợi nhiệt thành, tự đáy ḷng, khi ông tái cử Tổng Thống Hoa Kỳ: 'Tôi sẽ cố không xử ác với bất cứ ai và sẽ đại lượng, bác ái với mọi người'.
Đến đây, ta hăy ngừng lại và rút bài luân lư thực hành của những trường hợp kể trên. Nếu chưa bao giờ bạn làm được ly nước ngon lành bằng trái chanh số phận đă mang lại, th́ bạn cũng thử xem nào? Bạn hăy cố gắng, v́ rủi có thua, bạn cũng chẳng mất ǵ, nhưng nếu được th́ bạn sẽ vô cùng hạnh phúc. Bạn phải cố gắng v́ hai lẽ: một là ít ra bạn c̣n có cơ thành công, hai là dù thất bại đi chăng nữa, sự cố gắng của bạn để chuyển bại thành thắng đă bắt bạn nh́n thẳng vào tương lai mà quên đi dĩ văng. Bạn sẽ có những lư tưởng thiết thực và nghị lực sáng tác sẽ trỗi dậy kích thích bạn làm việc, đến nỗi bạn không c̣n th́ giờ mà nghĩ vơ vẩn, bới đống tro tàn của thời qua

 

19- Làm sao trị được bệnh u uất trong hai tuần

Khi bắt đầu viết cuốn sách này, tôi đặt một giải thưởng 200 mỹ kim cho tác giả nào viết được một truyện ích lợi và hứng thú nhất với nhan đề: 'Tôi đă thắng được ưu phiền cách nào?'.
Ban giám khảo cuộc thi đó có: Eddie Rickenbacker, Chủ tịch Hăng hàng không Eastern Air Lines, Bác sĩ Stewart, W. Mc. Clelland ở Đại học đường Lincoln Memorial, và H.V. Kaltonborn, B́nh phẩm viên của Đài phát thanh Nữu Ước. CHúng tôi nhận được hai truyện tuyệt hay, tới nỗi không sao phân biệt được hơn kém. Bởi vậy chúng tôi chia giải thưởng làm hai.
Truyện dưới đây, của ông C.R. Burton, là một trong hai truyện ấy.
'Má tôi bỏ nhà tôi hồi chín tuổi và ba tôi mất hồi tôi có 12 tuổi. Ba tôi bị bất đắc kỳ tử, c̣n má tôi th́ từ bỏ nhà đi, cách đây 19 năm, tôi không được gặp, cả hai đứa em gán nhỏ má tôi dắt theo cũng biệt dạng. Trong bảy năm đầu, tôi không nhận được bức thư nào của mẹ hết. Trước khi ấy, người có sang chung với một tiệm cà phê trong một tỉnh nhỏ ở Mixssouri, và trong khi người bận đi buôn bán ở nơi khác, th́ người bạn kia liền sang tiệm cà phê lại cho người khác rồi bỏ trốn mất. Một người bạn thân đánh dây thép gọi ba tôi về ngay; và trong khi vội vàng, bà tôi chẳng may bị xe hơi cán ở Salines. Hai người cô tôi, vừa già, vừa nghèo, vừa hay đau, nhận nuôi ba đứa trong số năm anh em chúng tôi. Nhưng không ai chịu nuôi tôi và em tôi hết.
Chúng tôi bơ vơ trong tỉnh. Chúng tôi rất lo bị người đời đăi chúng tôi như thường đă những đứa trẻ mồ côi. Nỗi lo đó hiện thực ngay. Trong một thời gian ngắn, tôi sống nhờ một gia đ́nh nghèo trong tỉnh. Nhưng thời buổi khó khăn, v́ ân nhân của tôi mất việc, không muôi tôi tại trại ruộng, cách tỉnh độ 13 cây số. Ông Loftin dắt tôi về nuôi tại trại ruộng, cách tỉnh độ 13 cây. Ông Loftin 70 tuổi và đau, nằm ở giường hoài. Ông biểu tôi: 'Hễ không nói dối, không ăn cắp và bảo ǵ làm nấy th́ ở măi được'. Tôi thuộc lời ấy như lời Thánh kinh và theo đúng như vậy. Tôi được đi học, nhưng ngay tuần đầu, mỗi lần trở về nhà, la khóc khổ sở. Những bạn học chọc ghẹo, chế giễu cái mũi lớn của tôi, bảo tôi là đồ ngu và kêu tôi là thằng 'mồ côi tḥ ḷ mũi xanh'. Tức giận quá tôi muốn đánh tụi nó, nhưng ông Loftin khuyên tôi 'Biết nhịn và tránh cuộc xô xát, ẩu đả, là có một nghị lực tinh thần lớn lắm'. Tôi nhịn cho tới bữa kia một đứa nhở hốt băi phân gà trong sân trường và ném vào mặt tôi. tôi liền xông vào đánh nó; và đứa khác cho như vậy là đáng kiếp cho thằng nọ và từ đó chúng tôi chơi với nhau.
Tôi lất làm tự đắc có  chiếc nón mà ông Loftin đă mua cho. Một hôm, một đứa bạn gái lớn giựt nón tôi đang đội, đổ đầy nước vào, thành thử chiếc nón hư. Nó nói 'đổ nước như vậy để cho cỏ rác trong đầu óc tôi khỏi khô'.
Ở trường tôi không bao giờ khóc hết, nhưng về nhà tôi th́ sụt sùi kể lể. Rồi một hôm, bà Loftin khuyên tôi một lời mà tôi hết ưu uất, lo buồn và từ đó, kẻ thù của tôi thành bạn thân của tôi. Bà khuyên thế này: 'Ralph ơi, bọn đó sẽ không hành hạ con, không gọi là 'thằng mồ côi tḥ ḷ mũi xanh' nữa, nếu con nghĩ tới chúng và t́m cách giúp chúng'.
Tôi theo lời khuyên ấy. Tôi ráng học, chẳng bao lâu đứng đầu lớp mà không bạn nào ganh tị hết, v́ tôi đă t́m hết cách giúp họ rồi.
'Tôi giúp nhiều bạn làm bài dịch và bài luận, có khi làm sẵn cả bài cho nữa. Một đứa mắc cỡ không dám cho người nhà hay rằng tôi gà bài cho, nên xin phép má nó đi săn, nhưng lại nhà tôi, buộc chó vào lẫm, rồi nhờ tôi giảng giùm bài học. Tôi chép tập cho một đứa khác và bỏ nhiều buổi tối chỉ toán cho một bạn gái.
Cảnh chết chóc và đau ḷng xẩy tới bên hàng xóm. Hai người chủ trại chết, rồi một người bỏ vợ. Trong bốn gia đ́nh, chỉ có tôi là đàn ông. Tôi giúp những người đàn bà goá đó trong hai năm. Khi đi học và lúc ở trường về, tôi ghé vào trại họ, giúp họ bửa củi, vắt sữa ḅ, cho súc vật ăn uống. Thành thử không ai chế nhạo tôi nữa mà cảm tạ tôi. Khi giải ngũ, ở Hải Quân về, tôi được rơ cảm t́nh của họ. Ngày đầu tiên tới nhà, hơn 200 người lại thăm tôi, có người đi hơn 120 cây số, và ḷng họ đối với tôi thiệt chân thành. V́ tôi chịu khó và vui vẻ giúp đỡ người khác cho nên hết sức lo lắng và ưu phiền. Đă 13 năm rồi, không c̣n ai gọi tôi là 'thằng mồ côi tḥ ḷ mũi xanh nữa'.
Đáng khen thay cho C.R. Burton! Anh đă biết bí quyết đắc nhân tâm và diệt lo, để vui sống.
Bác sĩ Frank Loope cũng vậy. ông tàn tật 23 năm v́ chứng sưng khớp xương. Vậy mà ông Withouse ở toà Seattle Star đă viết cho tôi: 'Tôi đă lại phỏng vấn bác sĩ Loope nhiều lần. Chưa bao giờ tôi thấy một người vị tha hoặc sung sướng hơn ông ta'.
Ông già nằm liệt giường ấy làm cách nào mà sung sướng như vậy? Bạn thử đoán xem. Có phải bằng cách phàn nàn và chỉ trích kẻ khác không? Không... Có phải bằng cách than thân trách phận và muốn được mọi người chú ư tới, săn sóc cho không? Không... Ông sung sướng như vậy chỉ nhờ biết theo đúng châm ngôn của Hoàng xứ Galles: 'Tôi phụng sự'. Ông kiếm tên và địa chỉ của những người tàn tật khác và viết những bức thư vui vẻ an ủi họ để họ và ông cùng được vui ḷng. Sau cùng, ông lập một hội ở khắp nước gọi là 'Hội những người bị giam tại nhà'.
Nằm trên giường, ông viết trung b́nh mỗi năm 1.400 bức thư và kiếm sách cùng máy thâu thanh tặng cho hàng ngàn người tàn tật để họ được vui vẻ.
Bác sĩ Loope khác người ở chỗ nào vậy? Chính ở chỗ ông có ḷng nhiệt thành của một người có mục đích, có sứ mạng. Ông được biết hoan lạc chính bởi ông phụng sự một lư tưởng cao cả và ư nghĩa hơn cái đời sống đáng lẽ rất tầm thường cảu ông. Ông thiệt không giống ông Shaw, tự cho ḿnh là trung tâm của vũ trụ và phàn nàn tại sao thế giới không tận tuỵ lo hạnh phúc của ông, để cho thân ông phải thành 'một cái túi da chứa bệnh tật và âu sầu'

Alffred Adler, nhà trị bệnh thần kinh trứ danh, có nói một câu lạ lùng nhất từ trước tới giờ. Ông biểu những người mang bệnh âu sầu rằng: 'Chỉ trong hai tuần là ông hết bệnh, nếu ông theo đúng phương thuốc này: Ráng mỗi ngày kiếm cách làm vui một người nạ đó'.
Lời ấy có vẻ khó tin quá, cho nên muốn giảng thêm, tôi phải trích hai trang trong cuốn sách rất hay: 'ư nghĩa của đời sống phải ra sao? 'của bác sĩ Adler. Đây là hai trang đó.
'Bệnh u uất tựa như một thoái oán hờn dai dẳng, chủ ư để được người xung quanh luôn luôn thương hại săn sóc tới ḿnh. Những kư ức hồi nhỏ của một người có bệnh đó đại loại thường có những cử chỉ ích kỷ như vầy: 'Tôi nhớ có lần tôi muốn nằm trên giường, nhưng anh tôi đă nằm ỳ trên đó rồi. Tôi la khóc cho tới khi anh tôi phải nhường giường cho tôi'.
'Những người u uất thường muốn tự tử và việc cần nhất cảu y sỹ là tránh cho họ phương thuốc đầu tiên này: 'Nếu ông không muốn làm việc th́ đừng tự bắt buộc phải làm nó'. Cốt ư để làm nhẹ bớt t́nh cảm khẩn trương của họ đi. Phương thuốc ấy dường như giản dị quá, nhưng nó trị được tận căn chứng bệnh. Khi một người mắc chứng bệnh u uất, muốn ǵ đều được như ư, th́ c̣n trách móc ǵ ai nữa?
C̣n thù oán ǵ nữa mà mong tự tử để tự trả thù? Tôi nói với họ: 'Nếu ông muốn đi coi hát hay muốn đi chơi, cứ đi. Giữa đường ông không muốn đi nữa th́ thôi, ngừng lại. Như vậy, họ được thoả ḷng hiếu thắng. Họ thấy họ lớn hơn ông Trời, v́ muốn làm ǵ th́ làm kia mà! Một mặt khác, họ thường muốn áp chế và trách móc mọi người nhưng nếu ai cũng đồng ư với họ luôn luôn, th́ họ c̣n áp ché ai được nữa? Phương pháp đó có kết quả tốt và chưa bao giờ con bệnh của tôi tự tử hết', cho nên tôi sẵn sàng câu trả lời: 'Ông đă không muốn làm ǵ th́ cứ việc nghỉ'. Có một đôi khi họ đáp: 'Tôi chỉ muốn nằm suốt ngày'. Tôi biết nếu để họ nằm ở giường suốt ngày th́ chẳng bao lâu họ sẽ khó chịu, không muốn nằm nữa. Bởi vậy tôi chẳng hề cản. V́ nếu ngăn cảm th́ họ gây rối liền. Tôi luôn luôn để họ tự tiện. Đó là qui tắc thứ nhất.
'Qui tắc thứ nh́ là tấn công trực tiếp cách sống của họ. Tôi bảo họ: 'Bệnh ông có thể hết được nếu ông theo đúng phương sách trong hai tuần: ông ráng mỗi ngày nghĩ ách làm vui ḷng một người khác'. Tôi khuyên vậy là v́ họ thường chỉ bận óc với ư nghĩ: 'Làm sao cho người khác bực ḿnh được?' Nghe tôi khuyên, họ trả lời những câu rất lư thú. Có người nói: 'Điều đó dễ lắm. Suốt đời tôi chỉ t́m cách làm vui ḷng mọi người'. Thực ra, họ không bao giờ như vậy cả. Tôi chức họ cũng chẳng bao giờ nghĩ tới sự ấy. Tôi lại khuyên: 'Khi nào không ngủ được, th́ ông nghĩ cách làm vui ḷng một người khác, ông sẽ mau hết bệnh lắm'.
Tất nhiên tôi dặn họ phải làm vui ḷng ngừơi một cách nhũn nhặn, thân ái.
Hôm sau gặp họ, tôi hỏi: 'Hồi hôm, ông có nghĩ tới lời tôi khuyên nhủ không?' Họ đáp: 'Vừa đặt ḿnh tôi đă ngủ rồi, thành thử không nghĩ tới được'. Ngủ được c̣n ǵ hơn nữa?
Có người trả lời: 'Tôi không sao theo lời ông được, v́ tôi nhiều nỗi lo quá rồi'. Tôi bảo họ: 'Th́ ông cứ lo việc ông đi; nhưng đồng thời, ông có thể thỉnh thoảng lo cho người khác được. Như vậy tôi dần dần tập cho họ chú ư tới người.
Lại có nhiều người nói: 'Tôi làm vui ḷng họ làm chi? Họ có nghĩ cách làm vui ḷng tôi đâu?' Tôi đáp: 'V́ như vậy lợi cho sức khỏe của ông. C̣n họ th́ rồi họ chú ư tới người.
Rất ít khi tôi gặp được một bệnh nhân chịu nói : 'Tôi đă nghĩ tới lời ông khuyên'.
Tôi biết rằng bệnh của họ chỉ do không chịu hợp tác với đời, nên tôi muốn họ nhận thấy điều ấy là cần. Khi nào họ bằng ḷng hợp tác với người một cách b́nh đẳng th́ họ sẽ hết bệnh... Bổn phận quan trọng nhất của những tín đồ bất cứ đạo nào vẫn là: 'Thương người như thể thương thân'... Người nào ích kỷ không nghĩ tới bạn bè, sẽ gặp những nỗi khó khăn nhất... Chúng ta chỉ cầu sao cho mỗi người thành một bạn tốt, yêu và trong hôn nhân. Được như vậy, không c̣n ǵ hơn nữa'.
Vậy bác sĩ Adler khuyên ta mỗi ngày làm một việc thiện. Mà thế bào là một việc thiện? Mohanet nói: 'Một việc thiện là một việc làm nở một nụ cười trên môi người khác'.
Tại sao làm việc thiện mỗi ngày lại có ảnh hưởng tốt tới tâm hồn ta? V́ khi nghĩ cách làm vui người khác, ta không nghĩ tới ta nữa; mà chính cái tật chỉ nghĩ tới ḿnh đă làm cho ta ưu tư, sợ sệt và lo lắng.
Bà William T.Moon, giám đốc một trường học ở Nữu Ước không cần phải mất tới hai tuần mới kiếm được hầu diệt nỗi ưu tư của bà. Bà thắng bác sĩ Adler, v́ thây được kết quả nhanh gấp 14 lần. Nói thế nghĩa là bà diệt ưu tư của bà chỉ trong một ngày, chứ không cần tới 14 ngày, nhờ bà nghĩ cách làm cho hai đứa trẻ mồ côi được vui sướng.
Bà kể: 'Năm năm trước, một hôm vào tháng chạp, tôi thấy tâm hồn ch́m đắm trong biển ưu tư.Tôi than thân trách phận của v́ tôi đă sống nhiều năm đầy hạnh phúc với nhà tôi, rồi tô th́nh ĺnh nhà tôi mất. Lễ Giáng sinh càng tới gần, tôi càng thấy buồn tẻ. Chưa bao giờ tôi ăn lễ đó trong cảnh cô độc, cho nên năm ấy tôi thấy nó tới mà ghê. Càng cận ngày, tôi càng đau đớn cho thân phận. Thiệt ra đời tôi cuĩng như đời hết thảy chúng ta c̣n được nhiều nỗi đáng vui. Ngày giáp lễ Giáng sinh, tôi ở sở ra hồi ba giờ chiều và thơ thẩn trên địa lộ thứ 5 để t́m sự khuây khoả. Bấy giờ trên đường chật ních những người qua lại, vẻ mặt rất hân hoan. Càng trông họ, tôi lại càng nhớ những năm sung sướng đă qua. Nghĩ tới sự phải về giam ḿnh trong một căn pḥng lạnh lẽo và trống trải, tôi không chịu nổi. Tôi sợ hăi không biết nên làm ǵ nước mắt chảy ṛng ṛng. Sau khi đi lang thang khoảng một giờ như vậy, tôi tới cuối một con đường ô tô buưt, Nhớ lại hổi trước hai vợ chồng thường leo lên một chiếc xe thứ nhất ở bến. Xe chạy qua sông Hudson được một lát, tôi nghe người bán vé nói: 'Tớ cuốn đường rồi, thưa cô'. Tôi xuống xe. Tôi cũng không biết tên nơi đó nữa, nhưng thấy cảnh tĩnh mịch yên ổn. Trong khi đợi chuyến xe về, tôi đi ngược một con đường có nhiều nhà cửa sang trọng. Đi ngang một nhà thờ, nghe tiếng đờn du dương đánh bản: 'Đêm tĩnh mịch', tôi bèn vo. Trong nhà thờ không có ai hết, trừ người đánh đờn. Tôi lẳng lặng ngồi xuống ghế mà không ai hay. Cây No-en trong hoàng đẹp đẽ, chiếu sáng ra làm cho những đồ cần thiết chói lọi như những ngôi sang lấp lánh dưới ánh trăng. Nghe âm thanh dịu dang của bản đờn và bụng lại đói- v́ từ sáng chưa ăn ǵ - tôi thiu thiu ngủ, giữa lúc tinh thần và thể chất đều mệt mỏi
'Tỉnh dậy, tôi không c̣n nhớ tôi đang ở đâu nữa. Tôi thấy trước mặt có hai đứa nhở quần áo tồi tàn, chắc lại để ngắm cây Nô-en. Đứa gái chỉ tôi nói: 'Không biết có phải ông già No-en mang cô này lại không?' Thấy tôi ngửng đầu mở mắt, cả hai đứa đều sợ. Tôi vội bảo cho chúng yên tâm. Đoạn hỏi đến cha mẹ. Chúng đáp: 'Chúng em không có ba má'.
Vậy ư? Vậy th́, trời ơi! hai đứa nhỏ c̣n khổ hơn tôi nhiều. Thấy chúng thế rồi nghĩ đến tôi nghĩ tới tôi thế này mà c̣n than thân trách phận, tôi thấy thua chúng. Tôi để chúng coi cây No-en xong, dắt chúng lại một tiệm nước để giải khát, và mua cho chúng ít kẹo, đồ chơi. Nỗi cô đơn của ḷng tôi tự nhiên biến mất. Đă mấy tháng nay, nhờ hai đứa con mồ côi ấy, tôi quên hẳn cảnh ngộ tôi đi và được vui vẻ quá. Trong khi hỏi chuyện chúng, toi nhận thấy rằng muốn được hạnh phúc, ta phải gây hạnh phúc chung quanh ta. Ta phân phát hạnh phúc tức là nhận được hạnh phúc vậy. Do sự giúp đỡ người và do t́nh thương, tôi đă thắng ư tư và thói than thân trách phận. Tôi thấy đời tôi thay đổi hẳn chẳng những lúc ấy mà cho tới mấy năm sau nữa'.
Vậy ư? Vậy th́, trời ơi! hai đứa nhở c̣n khổ hơn tôi nhiều. Thấy chúng thế rồi nghĩ tới tôi thế này mà c̣n than thân trách phận, tôi thấy thua chúng. 
Tôi biết nhiều người nhờ quên ḿnh mà t́m thấy sức khoẻ và hoan hỉ. Nếu kể chuyện họ, có thể viết thành một cuốn sách được. Như trường hợp của bà Margaret Taylor Yetes chẳng hạn,một người đàn bà nổi danh nhất trong giới Hải Quân Hoa Kỳ. Bà là một tiểu thuyết gia, nhưng không có truyện trinh thám nào bà viết hay bằng nửa câu chuyện thiệt xảy ra, ngày quân đội Nhật Bảm tân công hạn đội Mỹ ở Trần Châu Cảng. Lúc ấy bà đă bị bệnh đau tim hơn một năm rồi. Mỗi ngày bà phải nằm liệt giường đến 22 giờ, kỳ dư chỉ được nhiều lắm là từ pḥng ra vườn, để tắm nắng. mà đi như vạy phải vịn tay người ở gái. Hồi đó bà tưởng sẽ tàn tật tới măn đời. 'mà thiệt ra - lời bà nói- quân Nhật không tấn công Trân CHâu Cảng và làm cho tôi xúc động mạnh tới nỗi khỏi bệnh, th́ có lẽ đời tôi tuy sống cũng như chết. Khi quân Nhật tấn công, cả châu thành hỗn loạn. Một trái bom rớt gần nhà tôi làm tôi bắn ra khỏi giường. Xe cam nhông binh đội chạy lại cá trại ĺnh ở Hickam Field, Scofield và phi trường Kaneohe Bay, để chở vợ con của bộ bih và thuỷ binh vô ở trong các trường học. Đồng thời, hội Hồng thập tự kêu điện thoại hỏi từng nhà xem có pḥng dư và thuận cho những người gia cư bị tàn phá đó tới ở đậu. Hội biết tôi có máy điện thoại ở đầu giường, nhờ tôi thông tin giúp hội. Tôi ghi chữ nơi mà vợ con binh lính có thể lại ở tạm và đáp những câu hỏi vè g gia quyến của họ.
Ngay bấy giờ tôi đă được biết chồng tôi là Hải Quan trung tá Robet Raleigh Yate vô sự. Tôi ráng làm cho những người vợ chưa có tin tức về chồng họ được vững dạ và tôi an ụi một số đông đàn bà goá - chao ôi, có đến hai ngàn một trăm mười bảy sĩ quan, hạ sĩ quan và quân lính trong Lục quân, Hải quân tử trận và 960 người mất tích.
'Mới đầu, tôi phải nằm để trả lời điện thoại. Rồi tôi ngội dậy lúc nào không hay. Sau cùng bận việc và hăng hái quá, tôi quên hết bệnh tật, ra khỏi giường đến ngồi ở bàn. V́ mải giúp những người khác khổ sở hơn ḿnh nhiều, nên tôi quên hẳn tôi đi. Thế rồi từ tám giờ ngủ ra, ngày cũng như đêm, không bao giờ tôi nằm ở giường nữa. Bây giờ tôi nhận thấy rằng nếu quân Nhật không tấn công Trân Châu Cảng th́ tôi đă thành một người bán tàn tật suốt đời. Nằm ở giường dễ chịu quá, luôn luôn có người hầu hạ, nên bấy lây tôi đă tự làm cho tiêu tan cái ư muốn khỏi đau mà không hay.
'Trận Trân Châu Cảng là một bi kịch bản thương nhất trong lịch sử Mỹ, như riêng đối với tôi, nó là một may mắn. Cuộc khủng hoảng ấy đă đă cho một sức mạnh mà không bao giờ tôi ngờ có được. Tôi không nghĩ tới tôi nữa mà chuyên chú vào người khác. Tôi có một mục đích lớn lao, quan trọng, cốt yếu. Tôi không có th́ giờ nghĩ tới tôi, lo lắng cho tôi nữa'.
Một phần ba những người bệnh thần kinh có thể tự trị được nếu họ làm theo Margaret, nghĩa là nghĩ tới sự giúp đỡ khác. Đó không phải là ú của tôi mà là của Carl Jung. Mà Carl Jung biết rơ điều ấy hơn ai hết. Ông nói: 'Một phần ba con bệnh của tôi đau không phải v́ bệnh, mà v́ đời sống của họ vô nghĩa và trống rỗng. Nói một cách khác, họ muốn đi du lịch trên đường đời, nhưng trễ tàu, nên đời họ hoá ra nhỏ mọn, vô ích, khiến họ chay đi kiếm một nhà chuyên trị bệnh thần kinh. V́ lỡ tàu họ đứng trên bến mà trách hết thảy mọi người - từ họ ra- và muốn cho cả thế giới săn sóc họ, làm thoả hững ư muốn ích kỷ của họ'.
Chắc bạn tự nhủ: Nhưng chuyện đó có chi lạ lùng đâu? Nếu gặp hai đứa trẻ mồ côi đêm Giáng sinh, th́ ta cũng thương chúng được; nếu ở Trân Châu Cảng, ta cũng vui vẻ làm như Margaret Taylor Yates rồi. Nhưng cảnh ngộ của ta khác: ta sống moot đời tầm thường quá. Ta không gặp cảnh ǵ bi đát cả. Vậy th́ làm sao giúp ta người được? Và tại sao lại giúp họ chứ? Có lợi ǵ cho ta đâu?'.
Câu hỏi đó có lư. tôi xin đáp. Dù đời bạn cũng gặp một vài người lạ. Bạn đối với họ ra sao? Bạn lănh đạm, dám ngó họ, hay cảm thương tự hỏi họ có uẩn khúc cho mà chán chường đến vậy? Như người phu trạm chẳng hạn, mỗi năm đi hàng trăm cây số, mang thơ lại tận nhà bạn, có bao giờ bạn thấy thương người đó hoặc tha thiết muốn biết t́nh cảm họ ra sao không? Có bao giờ hỏi họ 'đi nhiều như vậy có mệt, có chán không?'C̣n người bán hàng ơ tiệm tạp hoá, người báo cáo, người đánh giầy cho bạn ở góc đường nữa? Họ đều là người như ta, trong đầu cũng đầy nhưng lo lắng, mơ mộng và hoài băo riêng. Họ cũng mong gặp được người tri kỷ để kể lể tâm sự, nhưng có bao giờ bạn để họ kể lể tâm sự họ không? Đó. Tôi muốn bạn giúp đỡ người theo cách ấy. Bạn không cần phài là một danh ca hoặc một nhà cải cách xă hội mà cũng có thể giúp đời trong khi vực riêng của bạn được. Ngay sáng mai, bạn hăy giúp những người mà bạn gặp đi.
Giúp như vậy bạn được lợi ǵ? Bạn sẽ hân hoan hơn nhiều, sẽ được măn ư và hài ḷng về bạn rất nhiều! Aristote gọi thái độ ấy là một 'thứ ích kỷ sáng suốt'. Zoroastre nói 'Làn việc thiện không phải là một bổn phận mà là một nguồn vui, v́ nó tăng sức khỏe và hạnh phúc của ta'. Và Benjamin franklin tóm tắt ư ấy trong lời nói giản dị này: 'Anh thương người tức là anh rất thương anh vậy'.
Ông Henrry C.Linhk, giám đốc Sở Tâm Lư ở NữuƯớc viết:'Theo toi, trong thời đại, không có phát minh về tâm lư nào quan trọng bằng sự chứng minh khoa học rằng biết hy sinh và có kỷ luật là hai đức tính cần thiết cho sự thành công và hạnh phúc của chúng ta'.
Khi chăm chú tới ước vọng của người, không những ta quên lo lắng, ưu tư của ta, mà nhờ đó, ta c̣n có rất nhiều bạn và rất vui vẻ nữa. Tại sao vậy? Th́ đây: Một lần tôi hỏi giáo sư William Lyon Phelps ở Đại Học đường Yale về điều ấy. Ông đáp:
'Không bao giờ tôi vào một tiệm cao lâu, một tiệm hớt tóc hoặc một cả hàng mà không nói một cau làm vui những người tôi gặp. Tôi rán tỏ rằng tôi coi họ là người chứ không phải chiếc bánh xe trong một máy. Tôi thường khen cô hán hàng có cặp mắt hoặc mớ tóc đẹp. Hoặc toi hỏi người thợ hớt tóc đứng suốt ngày có thấy mệt không. Có khi tôi hỏi tại sao họ lại lựa nghề đó, học nghề từ hồi nào và đă hớt được bao lâu cái đầu rồi. Tôi chỉ cho họ cái tính. toi thấy rằng hỏi thăm họ vậy th́ họ tươi cười vui vẻ. Tôi thường bắt tay phu xách h hành lư cho tooid dể anh hăng hái và tươi cười suốt ngày. Có một buổi hè nóng nực vô cùng, tôi ăn bữa trưa trong một toa xe lửa của Công ty New Haven Railway. toa chật cứng khách và nóng như ḷ, mà người hầy bàn lại chậm chạp. Đến lúc người này mang thực đơn lại tôi nói: 'Trời như hôm nay mà phải nấu ăn trong bếp nóng, chắc khổ lắm nhỉ?' Anh ta liền chua chát chửi thề. Mới đầu tôi cứ tưởng anh đă đổ quạu. Nhưng anh ta nói: 'Trời cao đất dầy!! Hết thẩy khách ăn đều phàn nàn về món ăn dở, sự hầu bàn chậm chạp, trời nóng, giá cao. Tôi dă nghe họ chỉ trích 19 năm rồi. Ông là người đầu tiên về độc nhất tỏ ḷng thương hại cái kẻ ở trong bếp nóng như thiêu. Cầu trời cho có nhiều khách ăn như ông'.
Người hầu bàn ngạc nhiên thấy người da đen như anh cũng được coi như người chứ khong như những bánh xe của công ty xe lửa. Giáo sư Phelps tiếp: 'Ai cũng cần được chú ư tới ḿnh một chút và tỏ t́nh đồng loại với ḿnh. nếu gặp một người dắt một con chó đựp ở ngoài đường, luôn luôn khen con chó đẹp. Và khi tôi quay lại th́ thường thấy ngừơi kia vuốt ve, ngắm nghía nó. Nghe lời tôi khen, người ấy nhớ lại vẻ đẹp của con vật.
'Một lần, ở nước Anh, nhân gặp một người chưn trừu, tôi thành thật khen con chó của anh lớn và thông minh. Rồi anh ta dạy dỗ nó ra sao. Sau lúc từ biẹt, toio ngó lại th́ thấy con chó đứng thẳng, hai chân trước vịn lên vai chỉ, để chủ vuốt ve. Tôi chú ư đến anh ta và con chó được nâng niu mà tôi cũng được vui ḷng nữa.
Bạn có thể tưởng tượng một người đi bắt tay những anh phu vác, tỏ ḷng thương hại những người làm trong bếp nóng như thiêu và khen chó của người, bạn có thể tưởng tượng được ngừơi như vậy mà chán chường hoặc ưu tư và bị bệnh thần kinh được không? Tất nhiên là không. Một tục ngữ Trung Hoa nói: 'Người nào cầm bông hồng mà biếu bạn, luôn luôn tau người đó phảng phất hương thơm...'.
Điều ấy, Billy Phelps ở Yale đă biết rơ và ông đă sống đúng theo đó. Ta khỏi phải chỉ cho ông nữa.
Nếu bạn là đàn ông, bạn không cần phải đọc đoạn dưới này; không có lợi ǵ cho bạn lắm, v́ đó là chuyện một cô con gái khỏo sở mà được nhiều người hỏi làm vợ. Cô ấy bây giờ là một bà già đă có cháu nội rồi. Mấy năm trước có lần t tôi lại nghĩ một đêm tại nhà hai vợ chồng bà. Tôi diễn thuyết ở tỉnh bà và sáng hôm say, bà đánh xe đưa tiễn tôi tới mọt ga xe lửa cách đó 80 cây số, để về Nữu Ước. Chúng tôi bàn về cách đắc nhân tâm. Bà nói: 'ÔNg Carnegie, tôi thuật cho ông nghe một chuyện mà từ trước tới nay tôi chưa nói, cả với nhà tôi nữa. gia đ́nh tôi là một vọng tộc ở Philadelphie. Bi kịch hồi tuổi thơ và tuổi xanh của tôi là cảnh nghèo. Tôi không được sang trọng như chị em cùng ḍng thế phiệt như tôi,. Quần áo tôi th́ bằng vải thô, vừa chật, vừa không hợp với h́nh vóc, cố nhiên lại không đúng thời trang nữa. Tôi lấy làm nhục nhă , xấu hổ tới nỗi nhiều đếm nằm thổn thức. Về sau thất vọng quá, nên trong những bữa tiệc, tôi luôn luôn cố t́nh xin người bên kể cho nghe những kinh nghiệm, lí tưởng và dự định về tương lai cảu họ. Không phải tôi thích nghe họ đâu. Tôi cốt hỏi như vậy để họ khỏi ngó vào bộ áo tồi của tôi mà. Nhưng một điều lạ lùng xảy ra: nghe lời đáp của những chàng trai trẻ, tôi hiểu nhiều và v́ chú ư tới câu chuyện, có khi tôi quên hẳn bộ cánh của tôi đi. Nhưng tới câu chuyện, có khi tôi quên hẳn bộ cánh của tôi đi. Nhưng điều đó chưa bằng điều này: v́ chăm chú nghe và khuyến khích họ nói về họ, nên đă vô t́nh làm cho họ vui ḷng. Thế rồi dần dần tôi được người ta để ư tới tôi nhất trong bọn chị em cùng giới. Sau đó, có ba chàng trong bọn hỏi cưới tôi'.
(Quư cô nghe chưa, đó là cách kiếm chồng đó).
Vài bạn đọc chương này chắc bĩu môi nói: 'Không có ǵ vô lư bằng cả đoạn khuyên nên chú ư tới người khác ấy, Hoàn toàn là thuyết pháp. Ta chẳng dại ǵ mà nghe. ta muốn thu cho đầy túi, vơ được cái ǵ th́ vơ, vơ ngay bây giờ. C̣n những kẻ khác? mặc xác họ!'.
Nếu đó là ư kiến của bạn th́ bạn có quyền giữ nó. Nhưng nếu bạn có lư thuyết th́ hết thẩy những triết gia và giáo dục gia từ hồi nhân loại có sử tới giờ hẳn lầm lần cả rồi. Tuy nhiên, bạn có thể khinh lời huấn hỗ của các bậc giáo chủ. Vậy để tôi xin kể lời khuyên của hai người theo thuyết giáo thần. Người thứ nhất là ông A.E Housman, giáo sư ở Đại học đường Cambridge, một trong những nhà sư phạm nổi danh nhất thời ông. CHính giáo sư Housman là mọt người theo thuyết vô thần, một người chán đời đă có lần muốn tự tử mà cũng phải nhận rằng kẻ nào chỉ nghĩ tới ḿnh thôi th́ đời chẳng những không sung sướng, không thành công được mà kẻ đó sẽ khổ sở. c̣n kẻ nào quên ḿnh để giúp đỡ người khác sẽ t́m thấy hạnh phúc.
Nếu lời A-E. Housman không làm cho bạn cảm động th́ tôi xin kể lời của một người Mỹ nổi danh nhất ở thế kỷ này, trong số những người theo thuyết vô thần: Theodore Dreiser. Ông chế nhạo tất cả các tôn giáo, cho rằng Thánh kinh chứa toàn những chuyện hoang đường và đời người là một 'chuyện do mọt thằng khùng kể, đầy những lời rỗng tuếch, vô nghĩa và những hành động hung hăng của những kẻ hoá dại'. Vậy mà Dreiser bênh vực một nguyên tắc căn bản là giúp đỡ kẻ khác. Ông nói: 'Nếu ta muốn kiếm một chút vui trên cơi trần, ta phải thực hành những nghĩa cử tốt đẹp, không những để lợi cho ḿnh tuỳ mà cần nhất lợi cho kẻ khác nữa, v́ cái vui của ḿnh tuỳ thuộc vui của kẻ khác, cũng như vui của kẻ khác tuỳ thuộc vui của ḿnh'.
Nếu chúng ta muốn 'làm những nghĩa cử tốt đựp cho kẻ khác'- như Dreiser đă khuyên - th́ chung ta hăy làm mau đo. Không có th́ giờ để phí. Cho nên có thể làm được việc thiện nào, có dịp tỏ được ḷng vị tha th́ phải làm ngay. Đừng tŕ hoăn, đừng xao nhăng, v́ chúng ta sẽ không bao giờ trở lại con đường chúng ta đă trải qua'.

20- Hăy gác những lời chỉ trích ra ngoài tai

Một bữa kia, tôi có dịp phỏng vấn tướng Smealay Butler, 'ông già quạu', một nhân vật huênh hoang nhưng đặc biệt nhất của thuỷ quân lục chiến Hoa Kỳ.
Ôg thuật với tôi rằng hồi thiếu niên, ông hết sức ước ao được yêu chuộng và lừng danh. Hồi đó, ai hơi chỉ trích ông là ông phật ư, nổi nóng ngay. Nhưng ông thêm rằng: 'Ba mươi năm sống trong Hải Quân đă làm cho tôi thành mặt dày mày dạn'. Người ta nói xấu, lăng mạ tôi đủ cách; người ta gọi tôi là chó dại, là rắn hổ, là đồ khốn. Những nhà chuyên môn nguyền rủa, đưa tôi ra bêu rếu trước công chúng. Người ta dùng những lời tục tĩu nhất trong tiếng Anh để thoá mạ tôi. Vậy mà tôi chẳng hề nổi nóng. Đến nay có đứng ngay sau lưng mà nói cạnh nói khoé, tôi cũng không quay lại để xem là ai nói'.
Có lẽ ông già đó chẳng coi những phỉ báng ông vào đâu. Nhưng điều chắc chắn là phần đông chúng ta không chịu để ai động đến lỗ lông chân của ḿnh, Nhớ cách đây khá lâu, một lần toio đă nổi nóng v́ một kư giả tờ Nữu Ước Nhật báo đă châm biếm tôi sau khi đến nghe tôi giảng bài trong một lớp học tṛ lớn tuổi. Tôi cho những lời kư giả đó là phỉ báng riêng tôi. Tôi gọi điện thoại ngay cho viên chủ bút tớ báo này, bắt phải đăng một bài cải chính, trong đó phải ghi những kết quả tôi đă thâu hoạch được do phương pháp giáo huấn của tôi - và lẽ cố nhiên, tôi cho việc nhạo báng này là một trọng tội.
Bây giờ, nghĩ lại, tôi không biết có nên hănh diện về xử sự này không, 50 phần trăm số độc giả tờ báo này, chắc cũng chẳng để ư đọc bài đó. C̣n những người đến th́ phần đông cũng coi là câu chuyện phiếm hay khôi hài, chẳng có ǵ là thâm độc. Mà những người đọc qua bài đó, một tuần sau chắc chẳng c̣n nhớ đến nữa.
Bây giờ tôi biết rằng ở đời chẳng ai để ư đến ḿnh cả và có nghe nói ǵ về ḿnh, họ cũng thấy kệ. Họ sớm tối chỉ nghĩ đến họ. Nói chẳng riêng một ai, một người nhức đầu trong năm phút thấy ḿnh đau đớn gấp trăm ngàn lần khi được tin bạn hay là tôi chết.
Cho rằng có vu oan, nhạo báng, lừa dối hay chơi khăm bạn, và cho rằng người đó là bạn thân đi nữa, bạn cũng đừng nên than thân trách phận.
Cách đây khá lâu, tôi đă khám ra một điều quan trọng: 'Khi đă không thể ngăn cấm người chỉ trích tôi một cách bất công, th́ tôi có thể làm một việc ích lợi hơn, chẳng nên để những lời chỉ trích vô lư đó làm ḿnh bực dọc'. Để tránh mọi sự hiểu lầm, tôi xin giải thích: Tôi không khuyên bạn hoàn toàn bỏ ngoài tai mọi lời chỉ trích. Tôi chỉ khuyên bạn khinh thường những lời chỉ trích vô căn cứ. Tôi có lần hỏi bà Roosevelt về thái độ của bà khi bị chỉ trích một cách vô lư, v́ biết đâu bà chẳng có lần bị như vậy. Ai cũng biết bà có nhiều bạn thành thực, nhưng cũng có nhiều kẻ thù hơn bất cứ người đàn bà nào đă ở toà Bạch ốc.
Bà thuật lại ràng, thời niên thiếu, bà hết sức nhút nhát, luôn luôn lo lắng, sợ những lời ra tiếng vào. Đến nỗi một ngày ḱa, bà đánh liều hỏi một bà cô, là chị ông Théodore Roosevelt rằng:
'Cô ơi! Tôi muốn làm việc này quá nhưng chỉ sợ bị chỉ trích thôi'.
Bà cô nh́n thẳng vào cô con gái bẽn lẽn một lúc khá lâu, rồi trả lời: 'Khi con biết rơ việc con làm là hợp lẽ, con đừng để ư đến lời bàn tán của thiên hạ'.
'Lời khuyên này, - lời bà Eleanor Roosevelt- đă trở thành căn bản cho mọi hành dộng của tôi khi tôi đến ở Toà Bạch ốc và trở nên Đệ nhất Phu nhân nước Hoa kỳ. Theo ư tôi, không một ai giữ quyền cao chức trọng mà không bị thiên hạ chỉ trích, trừ khi người đó ngồi yên như bù nh́n. Lời dạy của tôi thật chí lư, v́ làm thế nào đi nữa rồi cũng bị chỉ trích. NGười th́ sẽ chỉ trích tôi v́ đă làm việc này việc nọ, người khác sẽ xâu xé tôi, chính v́ tôi không làm việc đó'.
Một hôm, trong một cuộc đàm luận, tôi hỏi ông Mathieu Brush, Chủ tịch Công ty Quốc tế tại Wall Street rằng ông có dễ bị ảnh hưởng bởi những lời chỉ trích mà một người ở một địa vị như ông nhất định sẽ phải chịu không. Ông trả lời, lúc đầu, ai hơi chỉ trích là ông phải nghĩ ngợi ngay. Hồi đó, ông cố làm sao để tỏ ra hoàn toàn đối với mỗi nhân viên làm việc dưới quyền ông. Hễ ai lên tiếng phản đối một việc ǵ là ông liền lo làm cho người đó vừa ḷng. Nhưng khi ông cố gắng làm cho người này vừa ḷng th́ lại làm người khác mất ḷng, sau ông mới khám phá ra rằng: 'Càng t́m cách tránh chỉ trích, lại càng làm cho nhiều người ghét'. Một ngày kia ông tự nhủ: 'Anh già khù khờ kia ơi, kho anh đă bước lên một địa vị hơn người, anh phải chịu những lời chỉ trích, tránh thế nào được. Tốt hơn là anh nên tập cho nó quen đi'. Từ đó ông tự vạch ra một con đường và nhất định theo đúng nó. Ông nỗ lực làm việc, làm những việc ǵ mà ông cho là đáng làm, sau đó, mũ ni che tai, ông thản nhiên đi theo con đường đă vạch, ai trách móc mặc ai!'.
Tôi biết một ông, c̣n giỏi hơn ông Brush nữa: ông không cần phải dùng mũ ni để che tai. Người ta càng chỉ trích, ông lại càng công nhiên tỏ ra không cần. Ông là Deems Taylor, nhà b́nh luận chính trị hằng tuần tại đài bá âm. Một ngày kia, một thiếu phụ gởi ông bức thư trong đó tặng ông những danh từ 'dối trá, phản bội, khốn nạn'. Tuần sau, ông Taylor mang đọc bức thư đó trước máy truyền thanh và nói thêm rằng: 'Tôi có cảm tưởng thiếu phụ này không ưa chương tŕnh phát thanh của tôi th́ phải'. Hai ba ngày sau, ông lại nhận được bức thư nữa của thiếu phụ và bà ta quả quyết rằng, mặc dầu khéo che đậy thế nào đi nữa, ông cũng vẫn là một kẻ 'dối trá, phản bội và khốn nạn'. Ta khó mà không thán phục một người đă 'chịu đựng' được những lời chỉ trích ấy một cách b́nh thản, đầy tin tưởng ở ḿnh, với một ư vị khôi hài như vậy.
Ông Chartes Schwab có tuyên bố trong một buổi diễn thuyết trước các sinh viên Đại học đường Princetowm rằng người đă dạy ông một bài học hữu ích nhất là một ông thợ già người Đức, làm trong nhà máy Thesd Schwab. 'Câu chuyện xảy ra trong đại chiến thứ nhất. ông lăo người Đức đă dại mà tranh luận vứi các bạn về chính trị. Tiếng qua tiếng lại rồi sinh ra căi nhau và sau cùng những người thợ Hoa Kỳ đem vứt bơi vào bờ và khi vào bàn giấy tôi, ông ta c̣n ướt như chuột, lem luốc những bùn. Tôi hỏi ông đă nói ǵ khi bị xử tệ như vậy, ông đáp: 'Tôi chỉ cười thôi'.
Ông Schab từ đó lấy câu ấy làm châm ngôn hành động. Ai nói ǵ ông cũng theo gương ông lăo người Đức kia mà 'chỉ cười thôi'. Đó quả là một châm ngôn quư báu khi ta cần phải đương đầu với những lời chỉ trích vô căn cứ. Lẽ cố nhiên, bạn có thể đối đáp lại, nếu bạn chỉ yên lặng và tỏ vẻ khinh bỉ, kẻ chỉ trích c̣n biết nói ǵ nữa?
Tổng thống Lincoln chắc không thể đảm nhận nổi những trọng nữa. Tôi làm những việc mà tôi có thể làm được, không tiếc công tiếc lực và tôi sẽ làm cho kỳ được,. Nếu kết quả chứng tỏ việc tôi làm phải th́ mọi lời chỉ trích đối với tôi sẽ lố bịch. C̣n nếu tôi đă lầm, th́ thiên thần sẽ chứng giám cho thiện ư của tôi và lịch sử sẽ lên án tôi'.