"2 trong 1" sẽ giúp quan sát rõ hơn.

Mới đây, Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) đã lắp ghép thành công 2 kính thiên văn lớn nhất thế giới thành một thiết bị duy nhất có đường kính lên tới 85 m. Thiết bị này mang tên Dụng cụ đo giao thoa Keck, được đặt tại Mauna Kea ở Hawaii.  

“Kết hợp thành công ánh sáng từ 2 kính thiên văn lớn nhất thế giới là một tiến bộ khoa học vượt bậc. Nó sẽ mở ra khả năng thu thập được các hình ảnh về vũ trụ rõ nét nhất từ trước đến nay”, nhà nghiên cứu thiên văn của NASA, Anne Kinney, cho biết.

Đêm 12/3, Keck đã tạo ra được bức ảnh tổng hợp về HD61294, một ngôi sao mờ nhạt trong chòm sao Lynx. Chùm sáng do 2 kính thu nhận về được giao thoa với nhau và chiếu vào một camera. Nhờ sự kết hợp này, các nhiễu hình ảnh do tầng khí quyển trái đất gây ra đã bị loại bỏ, ảnh thu được trở nên rõ nét hơn.

NASA sẽ tiếp tục kiểm tra cặp kính này trong vài tháng tới, trước khi sử dụng nó vào nhiều nhiệm vụ khác nhau. Một trong số đó là tiếp tục tìm kiếm các hành tinh nằm ngoài hệ mặt trời của chúng ta.

Từ năm 1995, các nhà thiên văn đã tìm thấy hơn 50 hành tinh quay quanh các ngôi sao khác. Tuy nhiên, với công nghệ hiện nay, họ chỉ có thể tìm được các hành tinh cực lớn cỡ sao Mộc, nằm gần với các mặt trời “phụ huynh” của chúng. Nhờ Keck, các nhà khoa học sẽ phát hiện được các hành tinh nằm xa hơn - các hành tinh có nhiều khả năng nuôi dưỡng sự sống.

Với việc kết nối thành công này, dụng cụ đo giao thoa của NASA đã đi vào hoạt động trước một dự án tương tự ở châu Âu - Dự án về Kính thiên văn cực lớn (VLT) tại Đài Quan sát của Tây Âu đặt tại Chile. VLT bao gồm 4 kính thiên văn cỡ 8,5 m. Hiện 3 trong số đó đã đi vào hoạt động.

B.H (theo BBC, 16/3/2001).

Hubble trôi xa khỏi Columbia sau khi được sửa chữa.

Các nhà du hành trên tàu con thoi Columbia đã “phóng thích” kính thiên văn vũ trụ Hubble vào quỹ đạo, sau 5 ngày kẹp nó trong cánh tay robot để sửa chữa. Được gắn thêm các cánh pin mặt trời, một bộ kiểm soát năng lượng và một camera tiên tiến, Hubble đã sẵn sàng tiếp tục khám phá bí mật của vũ trụ.

Cánh tay robot nắm lấy Hubble buông lỏng ra khi hai tàu không gian đang lao đi ở độ cao 580 km trên Đại Tây Dương. Trong 5 ngày trước đó, hai nhóm phi hành gia đã dành tổng cộng 35 giờ 55 phút để sửa chữa và nâng cấp Hubble.

Tất cả các thiết bị mới đã vượt qua những thử nghiệm đầu tiên. Tuy nhiên, phải ít nhất một tháng nữa, NASA mới biết chắc liệu hệ thống làm lạnh mới có khôi phục được hoạt động của chiếc camera hồng ngoại hay không. Camera này ngừng hoạt động từ năm 1999 do bị cạn kiệt chất làm lạnh.

Với các thay đổi mới trên Hubble, người ta hy vọng kính thiên văn này sẽ có tầm nhìn xa hơn nhiều và cải thiện khả năng quan sát trong sứ mệnh của nó, dự kiến kết thúc vào năm 2010. NASA cho biết, Columbia cùng 7 phi hành gia sẽ tiếp đất trong ngày 12/3.

B.H. (theo BBC, 11/3/2002)

Siêu kính thiên văn hình thành do sự kết nối của nhiều kính đơn lẻ. (Click vào ảnh để xem rõ hơn).

Thiết bị này thực chất là một mạng lưới các kính thiên văn radio được đặt trên ba lục địa. Chúng sẽ đồng thời hoạt động, như thể là một đài quan sát có đường kính của trái đất, có thể phân biệt được các vật thể trong vũ trụ nhỏ hơn 3000 lần so với những gì mà Hubble quan sát được.

Để tạo ra phương tiện quan sát khổng lồ này, các nhà khoa học quốc tế đã kết nối những kính thiên văn radio ở Arizona, Tây Ban Nha, Phần Lan và Chile qua một siêu máy tính trung tâm. Khi kính thiên văn bộ phận nhận được tín hiệu radio từ vũ trụ, các đồng hồ nguyên tử sẽ định vị chính xác thời điểm thu nhận đó. Tiếp đến, các tín hiệu radio sẽ được gửi tới siêu máy tính trung tâm để xử lý, cho ra ảnh các thiên thể có độ phân giải cực cao.

Thử nghiệm hồi đầu năm nay cho thấy, kính thiên văn ảo hoạt động rất tốt, có thể nhận được tín hiệu radio từ những thiên hà nằm cách chúng ta 3 tỷ năm ánh sáng. “Độ phân giải của hệ thống lớn đến mức, nếu xem như điểm đặt nó là ở New York, thì kính có thể nhìn ra những chỗ lồi lõm trên một quả bóng golf đang ở... Los Angeles”, nhà thiên văn Sheperd Doeleman, thuộc đài quan sát Haystack, Viện công nghệ Massachusetts, giải thích. Đây được xem là hệ thống quan sát vũ trụ mạnh nhất từng được các nhà khoa học tạo ra.

Các nhà khoa học sẽ sử dụng kính thiên văn này để tiếp cận hơn nữa tới tâm của một số hệ thiên hà, mà vì lý do nào đó, đang giải phóng lượng năng lượng cực lớn. Cho đến nay, người ta vẫn phỏng đoán nguồn gốc của những vụ giải phóng năng lượng này là từ những lỗ đen vĩ đại ở trung tâm các thiên hà. Mỗi lỗ đen như vậy có trọng lượng lớn gấp hàng triệu đến hàng tỷ lần mặt trời. Các kính thiên văn radio nhỏ đã phát hiện ra những luồng hạt cực nhanh phun ra từ tâm của rất nhiều thiên hà như vậy.

Tuy nhiên, cơ chế hình thành những “vòi phun vũ trụ” này vẫn còn là bí ẩn. Và do đó, các nhà khoa học hy vọng hệ thống kính thiên văn mới sẽ tạo ra những bức ảnh chi tiết về những vùng phụ cận của các luồng hạt vũ trụ đó. Ngoài ra, họ cũng sẽ hướng kính thiên văn tới tâm thiên hà của chính chúng ta, Milky Way.

B.H. 3/10/2002(theo CNN)

Vành đai xanh bao lấy một nhân đậm đặc các vì sao lạnh.

Đài thiên văn vũ trụ Hubble vừa chụp được chân dung của một trong những thiên hà kỳ lạ nhất: một vành đai những ngôi sao xanh sáng chói bao quanh một "trái tim” vàng đục, yếu ớt.

Thiên hà này được mệnh danh là Hoag’Object, nằm cách chúng ta khoảng 600 triệu năm ánh sáng trong chòm sao Serpens. Hoag’Object có đường kính khoảng 120.000 năm ánh sáng, rộng hơn một chút so với Milky Way (Dải Ngân hà). Vành khăn bao ngoài của nó là tập hợp gồm vô số những ngôi sao trẻ nóng bỏng, trong khi ở tâm lại ken đặc những ngôi sao già và lạnh hơn rất nhiều.

Giới nghiên cứu tin rằng khoảng tối giữa vành đai sáng và nhân thiên hà có thể chứa những cụm sao quá mờ nhạt mà Hubble không thể phát hiện được. Dù vậy, Hubble đã thành công hơn mức mong đợi của họ - “bức chân dung này đã cung cấp nhiều chi tiết hơn bất cứ bức ảnh nào về thiên hà Hoag’Object từ trước tới nay”.

Các nhà thiên văn cho biết quan sát của Hubble sẽ giúp họ tìm hiểu được quá trình hình thành của những vật thể kỳ lạ như vậy. Một số giả thuyết cho rằng đã có sự "nuốt nhau" giữa hai thiên hà: Một thiên hà có thể đột nhập vào một thiên hà khác, khởi động cho quá trình thành tạo mãnh liệt các vì sao. Tuy vậy, Hoag’Object không có dấu hiệu của một vụ va chạm tương tự. Các nhà khoa học cho rằng vành đai sao xanh của nó là tàn tích mà một thiên hà để lại, khi tạt ngang qua tâm của một thiên hà khác vào khoảng 2-3 tỷ năm trước đây.

B.H. 7/9/02(theo CNN)

Sa mạc Atacama ở bắc Chile, nơi hầu như không có cả vi khuẩn sinh sống.

Có hai nhân tố chính quết định đến sự sống trên sao Hỏa: cực lạnh - nhiệt độ trung bình âm 69 độ C - và cực khô. Người ta đã biết đến ảnh hưởng của điều kiện cực lạnh đối với sự sống, nhưng tác động của khô hạn thì vẫn còn là bí ẩn.

Để làm sáng tỏ điều này, NASA đang nghiên cứu sa mạc Atacama ở bắc Chile, sa mạc khô nhất thế giới.

Một số sinh vật có thể tồn tại trong điều kiện rất ít nước, số khác, lại có thể "thoi thóp" nhờ hơi ẩm của không khí. Vậy thì đâu là giới hạn dưới của sự sống? Các nhà khoa học của NASA đang cố tìm hiểu điều này. Nhưng không phải lúc nào họ cũng có thể tạo môi trường khắc nghiệt trong các phòng thí nghiệm. Cách tốt nhất là ra ngoài và quan sát phòng thí nghiệm thiên nhiên. Đối với họ, một chuyến đi lên sao Hỏa dường như vẫn còn là viễn tưởng, thì một chuyến đi tới sa mạc Atacama lại hoàn toàn có thể. Bằng việc nghiên cứu sự sống ở Atacama, NASA hy vọng sẽ biết thêm về khả năng có mặt sự sống trên hành tinh mang tên Thần Chiến Tranh.

Ở Atacama, nước hiếm hoi đến nỗi khó có sinh vật nào tồn tại được. Một số vùng trên sa mạc này đã không có mưa trong nhiều thế kỷ nay. Khắp sa mạc không có bóng dáng thực vật, có nơi không có cả cyanobacteria - loài vi sinh vật quang hợp sống trên bề mặt hoặc ẩn nấp dưới các hòn đá có thể thấy ở hầu hết các sa mạc khác. Tuy nhiên, Atacama không quá khô và cũng không quá lạnh như hành tinh Đỏ, mặc dù nó lạnh hơn hầu hết các sa mạc khác trên trái đất. Nhiệt độ của sa mạc này ôn hòa như ở Địa Trung Hải, dao động từ 0 đến 23 độ C.

“Khó khăn trong việc xây dựng một mô hình sao Hỏa trên trái đất là hành tinh Đỏ quá lạnh lẽo và khô khan, trong khi trên trái đất, hai điều kiện đó thường không đi kèm với nhau" - Friedmann, một nhà vi sinh học của Đại học bang Florida (Mỹ) và Trung tâm nghiên cứu Ames của NASA, cho biết. Vì thế, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu ảnh hưởng riêng biệt của hai yếu tố này ở hai nơi khác nhau trên trái đất. "Tại Nam Cực, chúng tôi có thể nghiên cứu điều kiện cực lạnh. Còn Atacama sẽ giúp chúng tôi trả lời câu hỏi: ảnh hưởng của tình trạng thiếu nước lên sự sống”, Friedmann nói.

Những nghiên cứu sơ bộ cho thấy sự sống không hiện diện ở Atacama, bằng chứng là có những khối nitrate lớn trên sa mạc này. Nitrate được sinh ra từ các tia chớp trong những cơn dông. Chúng lắng đọng xuống bề mặt sa mạc, nhưng với số lượng nhỏ hầu như không thể phân biệt nổi. Thông thường, vi khuẩn và thực vật sẽ sử dụng ngay lượng nitrat do các tia chớp tạo ra. Sự tích tụ nitrat trên Atacama có nghĩa là sự sống không hề tồn tại ở đó.

“Có lẽ sẽ còn khá lâu nữa trước khi chúng tôi biết được lượng nước tối thiểu cần để duy trì sự sống. Vì để tìm ra giới hạn dưới của nhiệt độ mà sinh vật chịu đựng được, chúng tôi đã phải mất 20 năm mày mò ở Nam cực", Friedmann nói. Ông cũng thừa nhận rằng việc nghiên cứu Atacama cũng chưa thể tìm ra đáp án cuối cùng cho các câu hỏi về sự sống trên hành tinh Đỏ.

B.H. 27/4/02(theo Cosmi)

Linnehan và Grunsfeld sử dụng cánh tay robot để kết thúc quá trình nâng cấp và sửa chữa Hubble.

23h đêm qua (giờ Hà Nội), hai nhà du dành Richard Linnehan và John Grunsfeld đã lắp đặt thành công một hệ thống làm lạnh mới vào đài thiên văn vũ trụ Hubble. Đây là chuyến ra ngoài không gian lần thứ 5 và cũng là cuối cùng của phi đoàn trên tàu con thoi Columbia.

NASA hy vọng thiết bị mới sẽ giúp các nhà thiên văn tiếp tục sử dụng được chiếc Camera hồng ngoại và Quang phổ kế (Nicmos) của Hubble. Camera này vốn vận hành ở nhiệt độ cực thấp, nhưng nó đã ngừng hoạt động từ năm 1999 khi bị cạn kiệt chất làm lạnh. Nicmos từng được sử dụng để nghiên cứu các chùm sao trẻ, những ngôi sang đang bùng nổ và bầu khí quyển của các hành tinh.

Chuyến ra ngoài không gian này cũng là lần cuối cùng trong sứ mệnh nâng cấp Hubble của phi đoàn trên tàu Columbia. Trong 4 lần đi bộ trước, các phi hành gia đã lắp đặt nhiều thiết bị mới, trong đó có một camera cực mạnh làm tăng khả năng nhìn xa của kính lên 10 lần, một thiết bị kiểm soát năng lượng, và các tấm pin mặt trời…

Dự kiến tàu Columbia sẽ tiếp đất trở lại vào ngày 12/3.

B.H. 9/3/2002(theo BBC)

James Newman và Michael Massimino trong chuyến ra ngoài không gian hôm thứ ba.

Hôm nay (6/3), các nhà du hành trên tàu con thoi Columbia sẽ thực hiện sứ mệnh nguy hiểm nhất trong chuyến bay của họ: lắp bộ kiểm soát năng lượng mới vào kính thiên văn Hubble.  Việc này được ví như một “ca phẫu thuật tim”. Nếu thất bại, đài thiên văn trị giá 2 tỷ USD này sẽ bị tê liệt hoặc trở thành vô dụng.

Cuộc "phẫu thuật" dự kiến diễn ra hôm nay, trong lần ra không gian thứ ba của các nhà du hành. Hai "bác sĩ" trong ca mổ là John Grunsfeld, một nhà vật lý học thiên thể từng vận hành Hubble trước kia, và Richard Linnehan, bác sĩ thú y.

Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) cho biết, họ không có lựa chọn nào khác ngoài thay thế bộ kiểm soát năng lượng đầu tiên của Hubble. Thiết bị 12 tuổi này đã hom hem lắm rồi. Nó không những chẳng làm được gì, mà còn gây ảnh hưởng đến khả năng dẫn điện trong đài thiên văn. Trong tình huống xấu nhất, một số nguồn pin của đài thiên văn có thể bị nóng quá, nứt vỡ, phá hỏng Hubble. Vì thế, mặc dù ca phẫu thuật khá nguy hiểm, "nhưng còn ít nghiêm trọng hơn so với việc cứ để nguyên Hubble như cũ".

Trước khi tiến hành sửa chữa, các du hành gia phải tắt điện hoàn toàn trên kính thiên văn - trường hợp đầu tiên xảy ra trên quỹ đạo. Các kỹ sư điều khiển dưới mặt đất sẽ phải chạy đua với thời gian, vì hệ thống không thể tồn tại trong tình trạng mất điện quá lâu: Chúng có thể bị cái lạnh trong vũ trụ phá hỏng.

NASA tuyên bố, họ không chắc chắn rằng Hubble sẽ hoạt động bình thường khi bộ kiểm soát năng lượng mới được gắn vào và bật điện trở lại.

Hôm qua, hai phi hành gia James Newman và Michael Massimino đã lắp đặt tấm pin mặt trời mới cho Hubble và thay thế một bánh lái lỏng lẻo. Họ cũng đã nới lỏng những chiếc chốt trên cửa dẫn tới bộ kiểm soát năng lượng và pin. 

Trước đó, hôm thứ hai, trong lần ra ngoài không gian đầu tiên, Grunsfeld và Linnehan đã treo các tấm màn thu nhiệt trên kính thiên văn, nơi để các thiết bị nhạy cảm, nhằm giữ ấm cho chúng khi Hubble mất điện.

B.H. (6/3/2002, theo AP)

Hubble bị "tóm" khi đang bay với tốc độ 8 km/giây.

Chiều qua (giờ Hà Nội), gần 48 tiếng sau khi Columbia cất cánh, phi hành gia Nancy Currie đã điều khiển một cánh tay robot của tàu con thoi, vươn ra tóm lấy kính thiên văn Hubble đang trôi cách đó 10 mét, bắt đầu nhiệm vụ sửa chữa tốn nhiều triệu đôla.

Columbia mang theo 10 thiết bị đắt tiền, với giá tổng cộng 172 triệu USD, bao gồm các tấm pin mặt trời mới, một bộ kiểm soát năng lượng, một camera hiện đại, một thiết bị khắc phục sự cố trên Hubble và một hệ thống để tái khởi động chiếc camera hồng ngoại đã ngừng hoạt động.

7 nhà du hành trên tàu sẽ thực hiện 5 chuyến đi bộ ra ngoài khoảng không để sửa chữa Hubble. Chuyến đầu tiên dự kiến bắt đầu từ 13h27’ chiều nay. Các chuyên gia của NASA đau đầu nhất với công đoạn sửa chữa bộ kiểm soát năng lượng, vì họ sẽ phải tắt, rồi bật điện trên đài thiên văn - một quy trình chưa hề được thực hiện trên Hubble.

Hôm thứ bảy, không lâu sau khi tàu con thoi cất cánh, một bóng mây lo ngại đã trùm lên khi người ta phát hiện có trục trặc trên một trong hai hệ thống làm lạnh của con tàu. Tuy nhiên, NASA quyết định vẫn sẽ tiếp tục sứ mệnh đã định.

B.H. (4/3/2002, theo CNN)

Columbia cất cánh từ mũi Canaveral, căn cứ vũ trụ Kennedy, bang Florida, Mỹ.

Ngay trước lúc rạng đông ở mũi Canaveral (18h22’ ngày 1/3, Hà Nội), tàu con thoi Columbia lao lên màn trời tối sẫm, bắt đầu chuyến bay 11 ngày tới Hubble. Tàu mang theo 7 nhà du hành với sứ mệnh nâng cấp và sửa chữa đài thiên văn vũ trụ đang quay trên quỹ đạo.

Thời tiết quá lạnh khiến chuyến bay (theo lịch ban đầu là cất cánh hôm thứ năm) phải hoãn lại cho đến hôm qua. Trong 11 ngày tới, tàu con thoi sẽ mất hai ngày để đuổi theo Hubble, trước khi nối được với vệ tinh 12 tuổi này vào sáng chủ nhật. Đây là chuyến bay đầu tiên của Columbia - tàu con thoi già nhất của Mỹ - kể từ tháng 7/1999.

Khi đã vào quỹ đạo, các phi hành gia của tàu Columbia sẽ phải thực hiện 5 chuyến ra ngoài khoảng không trong 5 ngày liên tiếp, nhằm thay thế và sửa chữa một số thiết bị trên Hubble. Trong số đó có các tấm pin mặt trời mới, một bộ kiểm soát năng lượng, một camera hiện đại, một thiết bị khắc phục sự cố trên Hubble và một hệ thống để tái khởi động chiếc camera hồng ngoại đã ngừng hoạt động. Tổng chi phí cho số thiết bị này lên tới 172 triệu USD.

Hubble được đưa lên từ quỹ đạo năm 1990. Sau lần sửa chữa đầu tiên là vào năm 1993, nó trở thành kính thiên văn đầu tiên quan sát được các hố đen siêu trọng trong trung tâm của các thiên hà xa xôi. Với các thiết bị nâng cấp lần này, các nhà thiên văn hy vọng Hubble có thể nhìn được về quá khứ xa hơn nữa, tới thời điểm mà các ngôi sao được hình thành sau vụ nổ Big Bang.

B.H. (2/3/2002, Reuters)

Những thiết bị sẽ được sửa chữa và nâng cấp trên Hubble.

Thời tiết xấu và nhiều vấn đề phải lo ngại khác có thể làm hoãn giờ cất cánh của tàu con thoi Columbia, theo dự kiến diễn ra vào khoảng 18h48’ ngày mai (giờ Hà Nội). Chuyến bay dài 11 ngày, với mục đích nâng cấp và sửa chữa đài thiên văn Hubble, cải thiện tầm quan sát của nó.

Đây là một trong những chương trình nâng cấp quy mô nhất của NASA cho tới nay. Sau những cải tiến này, các nhà khoa học hy vọng rằng Hubble có thể nhìn lại những sự kiện xảy ra từ hàng tỷ năm trước, ở những nơi xa xôi trong vũ trụ, chẳng hạn như sự thành tạo của các vật thể ngay sau vụ nổ Big Bang.

Tuy nhiên, thời tiết quá lạnh ở Florida khiến NASA lo ngại rằng băng sẽ bao phủ trên mặt Columbia trước chuyến bay. Dự báo nhiệt độ ở thời điểm cất cánh là 3,8 độ C, ngay sát trên điểm giới hạn an toàn trong điều kiện gió vừa phải. Do tàu phải bay theo đường quỹ đạo đặc biệt để đuổi theo Hubble và nối kết với nhau khi hai con tàu nằm cách bề trái đất 482 km, NASA buộc phải lập kế hoạch để thời điểm phóng diễn ra trước lúc bình minh, thời điểm lạnh nhất trong ngày, và lại thuộc một trong những tháng lạnh nhất trong năm.

Một lo ngại khác của các chuyên gia quản lý chuyến bay là những chiếc lốp của Columbia có thể chưa trải qua các thử nghiệm chịu lực đúng như yêu cầu. Nếu thử lại, NASA sẽ phải trì hoãn hành trình thêm hàng tuần nữa, chứ không chỉ là vài giờ.

Một khi đã vào quỹ đạo, phi hành gia của tàu Columbia sẽ phải thực hiện 5 chuyến ra ngoài khoảng không trong 5 ngày liên tiếp, để giải quyết một số việc, trong đó có những việc liên quan đến hệ thống điện mà họ chưa bao giờ đụng tới. Thử thách đang ở phía trước các nhà du hành, vì thế, NASA không muốn để xảy ra một sai sót nhỏ nào.

B.H. (27/2/2002, theo Reuters)

Đài thiên văn Hubble có kích cỡ gấp 10 lần chiếc xe buýt.

Đầu tháng tới, khi được gắn thêm các thiết bị do tàu con thoi Columbia đưa lên, đài thiên văn vũ trụ mạnh nhất này sẽ trở nên càng tinh tường hơn. Cho đến nay, Hubble đã làm việc cật lực trong một thế kỷ, chụp vô số bức ảnh về sao chổi, điều tra bí ẩn về sự sụp đổ của các tinh vân và tốc độ mở rộng của vũ trụ…

Trong loạt thiết bị dự kiến nâng cấp cho Hubble, có một chiếc camera hệ thống tiên tiến để nâng cao chất lượng ảnh. Với camera này, theo các nhà nghiên cứu, “Hubble có độ phân giải cao đến mức, nếu được đặt ở Washington, nó có thể phân biệt hai đốm lửa nằm cách nhau 1,8 m tại Tokyo”. Người ta hy vọng đài thiên văn sẽ có đủ năng lực để nhận ra những hành tinh xung quanh các ngôi sao, vì cho đến nay, để làm điều này, họ vẫn phải đi “đường vòng”, tức là dùng đến những biện pháp gián tiếp. Các thiết bị khác, như tấm lọc sáng, sẽ cho phép Hubble cải thiện chất lượng nghiên cứu về các hố đen khổng lồ xa tít tắp trong vũ trụ.

Các nhà du hành trên tàu Columbia dự định sẽ có 5 chuyến ra ngoài không gian để lắp đặt cụm thiết bị nâng cấp này. Chuyến bay kéo dài 11 ngày, dự định bắt đầu vào 28/2.

Phi đoàn 4 trên ISS hoàn tất chuyến ra ngoài không gian

Chuyến đi bộ hôm thứ tư, kéo dài 5 giờ 47 phút, do Carl Walz và Dan Bursch thực hiện, đã thành công tốt đẹp với việc thử nghiệm thiết bị và quy trình vận hành của khoang điều áp Quest. Đây là lần ra ngoài không gian đầu tiên qua cổng Quest mà không cần có sự tham gia của một tàu con thoi.

Các nhà du hành đã chuẩn bị cáp để ghép nối với tàu con thoi Atlantis, dự kiến lên trạm vào tháng 4 tới, chụp ảnh các vật liệu thí nghiệm bên ngoài ISS (một số mẫu trong đó được thử nghiệm để tiếp xúc với điều kiện khắc nghiệt trong vũ trụ)… Ngoài ra, dữ liệu từ chuyến ra ngoài của họ còn được các nhà khoa học sử dụng để tìm hiểu tác động của chuyến đi bộ và tình trạng không trọng lượng dài hạn lên phổi người.

Chuyến bay STS-110 sắp tới của tàu Altantis sẽ mang theo SO Truss - mô đun sẽ trở thành xương sống của Trạm Quốc tế.

B.H. (23/2/20, theo CNN, AP, Cosmi)

Đám bụi hình đầu ngựa ở chòm sao Thiên Lang. Click vào hình để xem rõ hơn.

Không có thiên thể nào được các nhà thiên văn hâm mộ như đám mây bụi hình đầu ngựa trong chòm sao Thiên Lang. Kính thiên văn Hubble mới công bố bức ảnh sắc nét nhất về nó.

Đám bụi này có tên khoa học là Barnard 33. Tuy nhiên, người ta thường nhắc tới nó với cái tên thân thuộc: đám mây hình đầu ngựa. Cách trái đất 1.400 năm ánh sáng, đám bụi này có một vẻ đẹp hùng vĩ kỳ lạ. Nó còn được mệnh danh là "mái tóc của cô gái đẹp nhất trong vũ trụ", và được các nhà thiên văn, kể cả nghiệp dư, chụp hàng nghìn bức ảnh dưới mọi góc độ khác nhau.

Kính thiên văn Hubble lần này đã gửi về một bức ảnh cực kỳ ấn tượng: Bức ảnh sắc nét đến nỗi người ta thấy rõ từng sợi bờm ngựa, thấy cái mõm của nó như đang chuyển động. Phần sáng trên đầu ngựa cho thấy, các đám bụi hạt sôi sục đang hoạt động mãnh liệt.

Minh Hy (31/1/02, theo SPIEGEL)

Một tỷ năm sau Big Bang, các ngôi sao đầu tiên có thể đã kết hợp lại thành thiên hà như thế này (hình mô phỏng).

Kính thiên văn Hubble mới chụp được ánh sáng của những ngôi sao cách đây trên 10 tỷ năm. Phân tích những bức ảnh này, các nhà khoa học Mỹ đưa ra kết luận, ngôi sao đầu tiên có lẽ đã hình thành chỉ sau Big Bang khoảng 100 triệu năm - sớm hơn mọi phỏng đoán trước đó.

Lý thuyết cũ cho rằng, ngôi sao đầu tiên xuất hiện khoảng 1 tỷ năm sau Big Bang, và số lượng các ngôi sao được sinh ra cứ tăng dần sau đó, rồi đạt mức cực đại vào thời điểm khoảng 8 -10 tỷ năm. Tuy nhiên, theo các quan sát mới đây, thì càng gần Big Bang, số lượng ngôi sao sinh ra càng nhiều, và giảm dần cho đến ngày nay.  

Theo mô hình mới, càng gần Big Bang, các ngôi sao xuất hiện càng nhiều.

Nhóm khoa học của Ken Lanzetta, Đại học Quốc gia New York ở Stony Brook (Mỹ) đã chụp được ánh sáng của các ngôi sao hình thành sau Big Bang khoảng 4-5 tỷ năm. Nghiên cứu các bức ảnh này, Lanzetta thấy rằng, càng sát gần Big Bang, càng có nhiều vệt sáng xanh - trắng trong các bức ảnh. Những vệt sáng này chính là dấu vết của những ngôi sao mới. Điều đó cho thấy, càng gần Big Bang, số lượng sao sinh ra càng nhiều.

Theo mô hình của Lanzetta, Big Bang xuất hiện cách đây khoảng 14 tỷ năm. Thế hệ sao đầu tiên hình thành khoảng 100 triệu năm sau đó, và sau 1 tỷ năm, thiên hà đầu tiên đã xuất hiện.

Minh Hy (9/1/02, theo CNN)

Mặt trời khổng lồ đang hình thành từ đám mây khí.

Vây quanh nó là các đám mây khí sôi sục, tạo ra một xoáy sáng chói lọi. Chân dung phác thảo của ngôi sao khổng lồ này do Đài thiên văn Hubble vừa quan sát được. Đây là lần đầu tiên người ta chụp được một ngôi sao đang ở giai đoạn hình thành rõ nét như vậy.

Ngôi sao này có tên là NGC 6822, nằm ở thiên hà bên cạnh chúng ta, cách trái đất 1,6 triệu năm ánh sáng. Bức ảnh cho thấy một mặt trời khổng lồ đang hình thành từ một đám mây khí sôi sục (xem hình, mặt trời nằm ở góc dưới).

Theo các nhà thiên văn, ngôi sao này chỉ mới xuất hiện cách đây 4 triệu năm, tức là như một đứa trẻ sơ sinh so với mặt trời của chúng ta (hình thành cách đây 4,5 tỷ năm). Nó nặng gấp khoảng 20 lần và phát sáng mạnh gấp 100 lần mặt trời. Các luồng gió hạt ion khủng khiếp trên bề mặt NGC 6822 thổi một lượng vật chất lớn vào vũ trụ khiến nó bị mất khối lượng nhanh chóng. Ước tính, trong vòng 1triệu năm tới, nó sẽ mất đi khối lượng tương đương sức nặng của mặt trời. Với tốc độ này, ngôi sao khổng lồ có lẽ chỉ tồn tại được 10 triệu năm nữa - một đời sống mãnh liệt nhưng quá ngắn ngủi so với mặt trời của chúng ta.

Tất nhiên, cái chết nhanh chóng của ngôi sao này sẽ không hoàn toàn vô nghĩa. Vật chất phì ra sẽ tụ lại ở các đám mây xung quanh, và có thể tái tạo một ngôi sao mới - nhỏ bé hơn và ít mãnh liệt hơn. Đây là một quá trình đặc thù, tạo ra các mặt trời "bền vững" như mặt trời của chúng ta.

Minh Hy (8/12/2001, theo SPIEGEL)

Bức ảnh này do kính thiên văn mặt đất ở Paranal chụp được.

Một kính thiên văn ở mặt đất đã chụp được những bức ảnh về các vì sao, với chất lượng không kém gì hình ảnh do Đài thiên văn Hubble đang bay trên quỹ đạo ghi được.

Nhóm kỹ sư và thiên văn học tại Đài quan sát Paranal ở Bắc Mỹ đã sử dụng một thiết bị hỗ trợ quang học (Adaptive Optics - AO) để chống lại hiệu ứng méo hình ảnh khi chụp các vì sao xuyên qua bầu khí quyển. Vì hiệu ứng này mà từ dưới đất nhìn lên, ta thấy các ngôi sao như đang nhấp nháy.

AO gồm một chiếc gương dẻo do máy tính kiểm soát. Hệ thống này sẽ đánh giá độ hỗn loạn khí quyển, sau đó gửi mệnh lệnh (500 lần mỗi giây) tới chiếc gương dẻo để loại bỏ sự nhiễu ảnh. Kết quả là hình ảnh thu được có độ sắc nét tương tự như các bức ảnh mà Đài thiên văn vũ trụ Hubble ghi lại (từ vị trí bên trên tầng khí quyển hoạt động mạnh của trái đất).

Hệ thống AO được nối với chiếc kính thiên văn Yepun có đường kính 8,2 m. Yepun là kính thiên văn thứ tư và là chiếc cuối cùng tạo nên tổ hợp kính thiên văn cực lớn (VLT) tại Paranal. Đài quan sát Nam Âu (đang vận hành Paranal) và các đối tác ở Đức, Pháp đã làm việc trong một thời gian dài để có được hệ thống hỗ trợ quang học hiệu quả này.

B.H. (5/12/2001, theo BBC)

Chiếc gương mới ra lò cực nhẹ ở Đại học Arizona, Mỹ.

Các nhà khoa học đã tìm được cách tạo ra loại gương siêu nhẹ, đến mức người ta có thể đưa những kính thiên văn khổng lồ vào quỹ đạo, mà so với chúng, Đài thiên văn vũ trụ Hubble hiện nay chỉ là một chú lùn.

Hubble là niềm tự hào của cộng đồng các nhà thiên văn học. Nó từng làm chúng ta kinh ngạc và xúc động với những bức ảnh cực nét về không gian bao la. Nhưng cho đến nay, Hubble đã trở thành chiếc kính viễn vọng cổ lỗ trong vũ trụ.

Trong khi chiếc gương chính của Hubble quá nhỏ, với đường kính chỉ gần 2,4 m, thì tham vọng của các nhà khoa học là có được những kính thiên văn vũ trụ cỡ bằng sân bóng đá. Nhưng nếu vẫn áp dụng công nghệ cũ (công nghệ xây dựng kính thiên văn mặt đất), người ta sẽ không thể đưa được chiếc kính khổng lồ như vậy vào quỹ đạo vì nó quá nặng và cồng kềnh. Muốn vậy, điều kiện đầu tiên là phải làm giảm trọng lượng của gương.

Để thực hiện nhiệm vụ này, một nhóm khoa học thuộc Đại học Arizona ở Tucson, Mỹ, đã bắt tay chế tạo loại gương siêu nhẹ. Sản phẩm đầu tiên của họ là một chiếc gương có đường kính 50 cm mà chỉ nặng 0,9 kg, nhẹ hơn rất nhiều so với gương của Hubble, mỏng chưa đầy 0,1 cm (so với vài cm của loại kính thiên văn thông thường). Ngoài ra, nó có thể uốn cong bất cứ khi nào cần thiết, chứ không cứng nhắc như gương Hubble.

Theo nguyên mẫu này, người ta sẽ chế tạo một chiếc gương có đường kính 2 m, phục vụ thế hệ kính thiên văn tương lai của NASA, dự kiến đưa vào quỹ đạo năm 2009. Xa hơn nữa, người ta đã có thể nghĩ tới chiếc gương to bằng một sân bóng đá. Nhưng thay vì hướng mặt ra ngoài không gian, những chiếc gương này sẽ trông về trái đất, cung cấp thông tin để các nhà khoa học theo dõi diễn biến thời tiết, cháy rừng... Tất nhiên, không một tên lửa nào có thể mang theo chiếc gương to như thế vào quỹ đạo. Giải pháp đưa ra ở đây là chiếc gương gồm sẽ nhiều mảnh nhỏ. Khi lên đến quỹ đạo, người ta lắp ráp nó thành một kính thiên văn hoàn chỉnh.

B.H. (27/10/2001, theo ABC)

Các ngôi sao chen chúc nhau trong chòm sao hình cầu Omega Centauri.

Với con mắt "thần" của Đài Thiên văn vũ trụ Hubble (NASA), các nhà thiên văn lần đầu tiên quan sát được một cách chi tiết trung tâm của Omega Centauri. Chòm sao đậm đặc đến nỗi trong lòng nó, các vụ "đụng độ" thường xuyên xảy ra.

Omega Centauri nằm cách trái đất 17.000 năm ánh sáng. Nó là tập hợp gồm vài triệu ngôi sao đang cuộn xoáy trên các quỹ đạo cố định, xung quanh một tâm hẫp dẫn chính. Chòm sao này đông dân đến mức, bằng kính thiên văn mặt đất, các nhà khoa học không tài nào phân biệt được từng thành viên. Hubble là thiết bị cứu nguy cho rắc rối này.

Bức tranh trên do Hubble chụp được ngày 11/6/1997. Trong đó, phần lớn các ngôi sao đều mờ nhạt. Có những ngôi sao lùn màu trắng pha vàng tương tự như mặt trời của chúng ta. Một vài ngôi sao rực màu cam, chúng là những vật thể khổng lồ đỏ rực sắp sửa cạn kiệt nhiên liệu. Ngoài ra, còn có các ngôi sao màu xanh nhạt, ở độ tuổi trung gian giữa “sao lùn” và sao khổng lồ đỏ rực.

Omega Centauri là chòm sao hình cầu nặng nhất và toả sáng nhất trong hệ thiên hà Milky Way của chúng ta, với các cư dân có tuổi khoảng 12 triệu năm. Nó là một trong số ít các chòm sao hình cầu có thể nhìn thấy bằng mắt thường, trông giống như một đám mây nhỏ trên vòm trời phương nam.

B.H. (5/10/20001; theo CNN)

Columbia được đưa tới Trung tâm Vũ trụ Kennedy hồi tháng 3, sau 17 tháng đại tu tại California.

Các nhân viên của NASA mới đây đã tìm thấy những lỗ thủng trên vỏ hai khoang động cơ của Columbia - tàu con thoi đã sẵn sàng cho chuyến bay lên Đài thiên văn Hubble vào đầu năm tới.

Những lỗ rò này nằm trên một trong số 12 mối hàn của các khoang chứa thiết bị định hướng. Mỗi tàu con thoi thường có hai khoang định hướng như thế ở đuôi tàu, gắn với các động cơ và tên lửa đẩy, dùng để chỉnh hướng bay, đưa tàu vào quỹ đạo cũng như khi hạ cánh. Các chuyên gia kỹ thuật đang cố gắng xác định xem liệu những lỗ rò này có làm yếu mối hàn của khoang định hướng với phần cuối thân tàu hay không.

Hiện tại, sự cố trên đã được khắc phục với Columbia, nhưng người ta chưa rõ ba tàu con thoi còn lại đang trong nhà kho có gặp phải tình trạng tương tự. Trong số ba chiếc đó có Endeavour - tàu con thoi sẽ cất cánh sau Columbia. Chuyến bay ngày 29/10 của nó lên Trạm Quốc tế có lẽ sẽ phải lùi lại vì NASA cần vài tuần để kiểm tra khoang định hướng của tàu con thoi này.

B.H. (1/10/01, theo CNN)

Thiên hà ESO 510-G13 bị vênh sau một vụ va chạm trong vũ trụ.

Hôm qua (2/8), kính thiên văn Hubble đã chớp được hình ảnh về một thiên hà méo mó, cách trái đất khoảng 150 triệu năm ánh sáng. Nhìn ngang, cấu trúc này khác hẳn với hệ thiên hà xoắn của chúng ta.

Những thiên hà xoáy ốc thông thường (mà thiên hà của chúng ta là một ví dụ) đều có các cánh tay hình xoắn và các đĩa bụi, và nếu quan sát từ phía rìa, chúng có hình dạng tương đối bằng phẳng.

Nhưng thiên hà mới quan sát được lại có dạng cong vênh kỳ lạ, chứng tỏ rằng trong thời gian gần đây, nó đã va chạm vào các chùm sao khác.

Minh Hy (3/8/01, theo CNN)

Ảnh chụp sao Hoả ngày 26/6.

Bức ảnh rõ nét nhất về hành tinh Đỏ do kính viễn vọng Hubble chụp được vào ngày 26/6 cho thấy, những đám mây băng trắng ở hai cực và các xoáy bụi màu da cam đang vần vũ ráo riết trên bề mặt của sao Hoả.

Các nhà thiên văn cho biết, cứ vào những mùa nhất định, luôn có một lượng lớn các xoáy mây băng chuyển động rất mạnh trên sao Hoả. Xoáy lớn nhất có thể quan sát được trên cực bắc, bên cạnh một quầng mây bụi nhỏ hơn. Một xoáy lớn khác thoát ra từ phía nam bán cầu.

Cứ sau 2 năm 2 tháng, sao Hoả lại tiến đến gần trái đất nhất trong chu kỳ quay của nó. Tuy nhiên, do chuyển động trên quỹ đạo hình elip, nên mỗi lần khoảng cách từ nó tới trái đất lại khác nhau, từ 56 tới 101 triệu km. Năm 2003 sẽ đến thời điểm sao Hoả tiến gần trái đất nhất (56 triệu km), và phải đến năm 2287 mới lặp lại hiện tượng này.

Minh Hy (8/7/2001, theo BBC, 7/7)

6 thiên thể lang thang có thể là các thành viên của chùm sao M22.

Kính thiên văn Hubble mới quan sát thấy 6 thiên thể, chỉ nặng khoảng 80 lần trái đất, đi lang thang trong thiên hà, hoàn toàn thoát khỏi trường hấp dẫn của các sao mẹ. Đây có lẽ là những thiên thể nhỏ nhất thoát khỏi quỹ đạo đã từng quan sát được.

Theo các nhà thiên văn, 6 thiên thể mới quan sát thuộc chùm các ngôi sao nhỏ M22, cách trái đất 8.500 năm ánh sáng. Để kiểm chứng xác thực hơn, Kailash Sahu và các đồng nghiệp dự định sẽ quan sát trung tâm của chùm sao trong khoảng một tuần liền.

Các nhà thiên văn đã thành công nhờ sử dụng phương pháp “khuếch đại hấp dẫn” (gravitational microlensing).

"Khuếch đại" (lensing) là một hiện tượng tự nhiên, xảy ra khi một hành tinh hoặc một thiên thể di chuyển tự do trong vũ trụ đột nhiên chắn giữa trái đất và một ngôi sao nào đó. (Ngôi sao là những thiên thể tự phát sáng, còn hành tinh là những thiên thể "tối", quay quanh một ngôi sao và được nó chiếu sáng ). Khi ánh sáng đi qua thiên thể, nó bị trường hấp dẫn của thiên thể bẻ cong. Người quan sát trên trái đất đo được góc lệch của ánh sáng. Nếu thiên thể càng lớn thì ánh sáng bị bẻ cong càng mạnh và góc lệch cũng càng lớn. Dựa trên độ lớn của góc lệch này, người ta tính ra khối lượng của thiên thể. Hình ảnh quan sát được gọi là "ảnh giả" (spurious). Theo dõi thời gian xuất hiện ảnh giả và độ mạnh yếu của nó, cùng với khoảng cách giữa ngôi sao và trái đất, người ta tính ra được khoảng cách của thiên thể với ngôi sao "mẹ". Phương pháp này gọi là "khuếch đại hấp dẫn" (gravitational microlensing).

"Khuếch đại hấp dẫn" đã được sử dụng để săn đuổi các chùm sao cực nhỏ ở trung tâm và vầng sáng ven dải ngân hà của chúng ta, cũng như những sao mờ và các hành tinh có khối lượng nhỏ ở rất xa", Kailash Sahu nói.

Các nhà thiên văn cho biết, tính được chính xác khối lượng các thiên thể lang thang sẽ mở ra những khám phá lớn về sự hình thành của các hành tinh và ngôi sao.

Minh Hy (30/6/01, theo CNN, 29/6)

Vành đai sao Thổ nở rộng từ mùa thu sang mùa đông.

Các nhà khoa học Mỹ mới công bố một chuỗi hình ảnh sao Thổ ở 5 thời điểm khác nhau do kính thiên văn Hubble chụp trong thời gian 1996-2000. Kết quả quan sát từ quỹ đạo phía bắc cho thấy, từ mùa thu qua mùa đông, "vòng hào quang" tuyệt đẹp của hành tinh này có xu hướng phình to ra.

“Đây là những quan sát chính xác nhất mà chúng tôi có thể có được từ trái đất”, nhà du hành vũ trụ R. French nói. Ảnh thứ nhất được chụp ngay sau thời điểm thu phân, ảnh cuối vào thời điểm đông chí khi sao Thổ ở độ nghiêng lớn nhất trên quỹ đạo phía bắc. Quan sát cho thấy, màu sắc của vành đai cũng biến đổi liên tục.

Việc nghiên cứu màu sắc vành đai sao Thổ có thể giải đáp được nhiều nghi vấn. Ví dụ, màu hồng nhạt rất có thể là hình ảnh quang phổ của hỗn hợp chất hữu cơ và nước đóng băng.

Vành đai có độ dày 10 km, được giả thuyết hình thành từ các cục bụi nước. Những mẩu này liên kết lại với nhau khi chúng quay quanh quỹ đạo sao Thổ. Tuy nhiên, còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp như, vành đai được hình thành thế nào và nó sẽ còn toả sáng bao lâu nữa.

Trong hệ mặt trời, tuy sao Mộc và sao Thiên Vương cũng có vành sáng tương tự, nhưng không đẹp và không dễ quan sát như vành sáng của sao Thổ.

Tàu vũ trụ Cassini/Huygens, phóng đi năm 1997, dự kiến sẽ hạ cánh trên Titan, vệ tinh lớn nhất của sao Thổ vào năm 2004. Sau đó, nó sẽ quay quanh sao Thổ 4 năm nữa để cung cấp những thông tin chính xác về hành tinh này và các vệ tinh của nó.

Minh Hi (8/6/2001, theo CNN, 8/6)

Kính thiên văn Hubble.

Kính thiên văn Hubble (HST) vừa kết thúc công cuộc xác định hằng số Hubble (con số cho biết tốc độ mở rộng của vũ trụ). Nhờ HST, chúng ta đã có những hiểu biết cơ bản về tuổi và kích thước của vũ trụ. Có lẽ giá trị của hằng số mà nó đưa ra cũng gần chính xác.

Bà Wendy Freedman, người chỉ đạo dự án hằng số Hubble, cho biết, sau 11 năm quan sát các sao Cepheid thuộc 18 thiên hà khác nhau và phối hợp số liệu thu được với những giá trị phỏng đoán trước đây, nhóm nghiên cứu của bà kết luận: Hằng số Hubble là 72 km/s/parsec (parsec: đơn vị đo khoảng cách giữa các vì sao, xấp xỉ 3,08 x 10 mũ 13 km).

Con số trước đây: 50? hay 100?

Năm 1929, nhà thiên văn học Mỹ Kurt Edwin Hubble nhận định rằng một thiên hà càng cách xa trái đất bao nhiêu, nó càng di chuyển ra xa nhanh bấy nhiêu; nói cách khác, tốc độ di chuyển của một thiên thể tỷ lệ thuận với khoảng cách từ nó đến người quan sát trên trái đất.

Ý tưởng của ông Hubble về một vũ trụ không ngừng mở rộng trở thành cơ sở cho thuyết Big Bang (Vụ nổ lớn). Theo thuyết này, vũ trụ bắt đầu với một vụ nổ sinh năng lượng cực mạnh và từ đó đến nay không ngừng giãn nở. Để xác định tốc độ giãn nở của vũ trụ, người ta phải đo gia tốc của vật thể gần và xa trái đất, sau đó tính chênh lệch.

Trước khi HST được đưa vào sử dụng (năm 1990), các nhà khoa học phỏng đoán rằng hằng số Hubble là 50, hoặc 100 km/s/triệu parsec. Nếu kết quả chính xác là 50, điều đó chứng tỏ một số thiên thể trong vũ trụ có lẽ còn cao tuổi hơn vũ trụ, tức là chúng tồn tại từ trước khi vũ trụ bắt đầu giãn nở sau vụ nổ lớn. Còn con số 100 km/s/triệu parsec? Nhiều nhà thiên văn cho rằng như thế là quá lớn.

HST “ra tay” giải bài toán

Đo hằng số Hubble là một trong những mục tiêu cơ bản của HST. Chiếc kính thiên văn này có “tài” phát hiện ra các thiên thể mờ, ở xa, không thể quan sát từ trái đất. Điển hình trong số đó là những ngôi sao có tên “Cepheid”. Loại sao này “phập phù”, lúc sáng lúc tối và chu kỳ “phập phù” đó của chúng có liên quan mật thiết đến thời điểm sáng nhất. Tính chất độc nhất vô nhị này của các sao Cepheid khiến người ta có thể xác định khoảng cách từ chúng đến trái đất dễ dàng hơn và vì thế khoảng cách này trở thành chuẩn so sánh lý tưởng trong vũ trụ để đo hằng số Hubble.

Bà Freedman cho biết: “Số liệu của chúng tôi rơi vào khoảng giữa hai con số ước đoán trước đây”. Không phải 50, không phải 100, mà là 72 km/s/triệu parsec.

Nhóm nghiên cứu đồng ý với các phỏng đoán gần đây (căn cứ vào cường độ của bức xạ vi sóng trong không gian) về hình dạng và kích thước của vũ trụ.

Nhiều người đánh giá số liệu do HST đưa ra là “chính xác và đáng tin cậy nhất”. Tuy nhiên, theo ông Edward Kolb, Đại học Chicago, “thống nhất với nhau không có nghĩa là tất cả đều đúng”. Ông cho rằng vì các nhà thiên văn học chỉ dựa vào các sao Cepheid, nên nếu phương pháp này có sai sót thì ước đoán mới về trị giá của hằng số Hubble sẽ sai theo.

Một phát hiện của HST: Thiên hà NGC 1512

Ảnh chụp qua kính Hubble cho thấy thiên hà NGC 1512 có hình ống xoắn ốc, đường kính 70.000 năm ánh sáng. Nó nằm ở phía nam trên bầu trời sao Horologium, cách trái đất 30 triệu năm ánh sáng.

HST chụp được một dải sáng rộng từ tia cực tím tới tia hồng ngoại, bao quát hình ảnh của thiên hà này. Các chấm xanh trên ảnh là những ngôi sao trẻ, nóng. Còn chấm đỏ chỉ sao già, lạnh. Nhiều chấm xanh lẫn vào đám mây bụi đỏ cho thấy những ngôi sao trẻ vẫn liên tục hình thành trong lòng thiên hà.

Hiện tượng này được nhóm nghiên cứu thuộc dự án hằng số Hubble giải thích như sau: Có thể các ngôi sao hình thành nhờ những chấn động nhỏ do các luồng khí và bụi trong thiên hà gây ra. Cũng có thể những chấn động này lại bị ảnh hưởng bởi những thiên hà bên cạnh. Riêng ở những thiên hà hình ống xoắn ốc thì chính các “ống” này đã hút khí và bụi vào thẳng trung tâm, gây ra chấn động. Khi đó những ngôi sao mới sẽ ra đời.

Một số "thành tựu"gần đây nhất của HST:

Chụp ảnh Ngân hà NGC 4013

Chụp ảnh Ngân hà Whirlpool

Quan sát tinh vân Orion

Phát hiện cực quang trên sao Mộc

Góp phần củng cố giả thuyết Vũ trụ đang mở rộng

Cung cấp bằng chứng về sự tồn tại của hố đen

Chụp ảnh tinh vân mắt mèo

Minh Hi - Đoan Trang (theo CNN, Der Spiegel, 6/6/01)

Rìa của "đĩa" ngân hà NGC 4013.

Đài thiên văn Hubble đã ghi nhận được hình ảnh này khi hướng "mắt" trực tiếp vào rìa của thiên hà NGC 4013, vị hàng xóm "gần", cách chúng ta 55 triệu năm ánh sáng. Bức ảnh có thể tạo ra cảm giác hơi “ớn lạnh” cho những người thích quan sát bầu trời trong đêm tối.

 

Trong ảnh, người ta thấy rõ những đám mây khí và bụi khổng lồ, phức tạp, toả ra hai bên dọc theo dải thiên hà lớn hình đĩa này. Phần lớn các đám mây tập trung trên mặt phẳng của dải ngân hà, tạo ra một dải mảnh, sẫm màu, dường như chia ngân hà làm hai nửa. Nhờ việc nghiên cứu màu sắc và lượng ánh sáng mà các đám mây hấp thụ, các nhà khoa học có thể tính toán lượng vật chất chứa trong đó.

Các nhà nghiên cứu cho rằng những ngôi sao trẻ được hình thành chính trong những đám mây ngân hà này. Khi lớp bụi sẫm màu tan đi, các ngôi sao có thể chiếu sáng mà không gặp trở ngại gì.

B. H. (2/3/01, theo CNN, 2/3).

Whirlpool vươn các cánh tay dài trong vũ trụ.

Những bức ảnh do kính thiên văn Hubble vừa chụp được đã tiết lộ những chi tiết mới đáng kinh ngạc về một trong những thiên hà ngoạn mục nhất được biết từ trước tới nay, thiên hà Whirlpool, còn được gọi là M51.

Whirlpool là một trong những hệ thiên hà “ăn ảnh” nhất trong vũ trụ. Vẻ đẹp kỳ vĩ thiên đường này đã được nhiều đài quan sát cả trên mặt đất và trong không gian nghiên cứu.

Những bức ảnh của kính thiên văn Hubble đã cho phép các nhà khoa học quan sát những chi tiết chưa từng thấy về các vòng xoắn ốc và các đám mây bụi của M51, nơi các ngôi sao khổng lồ hình thành và tỏa ra thứ hào quang chói mắt. Người ta có thể nhìn thấy rõ cấu trúc phức tạp của các đám mây bụi. Dọc theo các vòng xoắn ốc lớn, những đám bụi ám khói chẽ ra, vờn quanh các trục chính. Xoáy giữa tâm thiên hà, một “mắt bão” khổng lồ, dạng đĩa mà các nhà khoa học phỏng đoán là nguồn cung cấp năng lượng chính cho một hố đen trung tâm.

Một vài nhóm thiên văn học cũng đang nghiên cứu M51 tại các bước sóng hồng ngoại, bước sóng mà Hubble có thể phát hiện được bằng các thiết bị dò đặc biệt. Ở những bước sóng này, các đám mây bụi trở nên trong sáng hơn và người ta có thể dễ dàng quan sát sự phân bố chính xác của các ngôi sao trong thiên hà.

Nhân của thiên hà vĩ đại này, một khối cầu sáng rực rỡ tại tâm của bức ảnh, rộng khoảng 80 năm ánh sáng (1 năm ánh sáng bằng 9,6 triệu triệu dặm) và có độ sáng gấp 100 triệu lần mặt trời. Các nhà khoa học phỏng đoán nó có tuổi khoảng 400 triệu năm, nặng gấp 40 triệu lần mặt trời của chúng ta và có mật độ các ngôi sao gấp khoảng 5.000 lần so với các vị láng giềng của hệ mặt trời.

B.H. (7/4/2001, theo BBC, 6/4)

Khí và bụi bao quanh một vì sao trẻ.

90% sao trong vũ trụ không có hành tinh nào quay xung quanh, bao quanh chúng chỉ là một thế giới vô cùng khắc nghiệt. Đó là bởi quá trình hình thành các hành tinh luôn diễn ra một cách khó khăn và kéo dài.

Khi nghiên cứu tinh vân Orion, đám mây bụi và khí khổng lồ, nằm gần trái đất nhất (khoảng 1.500 tỷ năm ánh sáng), hai nhà khoa học Mỹ là John Bally và Henry Throop đã rút ra kết luận này. Họ sử dụng kính thiên văn Hubble để quan sát xem liệu các hành tinh có thể hình thành trong những đĩa bụi hàng triệu năm tuổi, bao quanh các ngôi sao trẻ thuộc tinh vân này hay không. Hôm qua (27/4), hai ông đã khẳng định: Việc đó cũng khó khăn như xây nhà cao tầng trên một cột vòi rồng.

Có thể hiểu Orion là một “nhà máy sản xuất các vì sao”, nơi đã tạo ra khoảng 20.000 vì sao trẻ. Một số sao này sáng gấp 1.000 lần mặt trời, phát ra những bức xạ cực tím khổng lồ, phá hủy vật chất gần chúng (đặc biệt là các đĩa bụi có thể hình thành hành tinh, vốn bao quanh những ngôi sao nhỏ yếu hơn).

Hành tinh được tạo ra khi các hạt bụi vũ trụ kết dính lại với nhau dưới tác dụng của lực hấp dẫn, tăng dần về số lượng cho đến khi đạt kích thước của một hành tinh. Tuy nhiên, nếu hành tinh không nhanh chóng hình thành, nó sẽ bị bức xạ nói trên tiêu diệt. Orion, với môi trường đầy tia cực tím, là một điển hình cho những khu vực vô cùng khắc nghiệt đó.

Ông Bally cho biết “nuôi” một hành tinh đến khi “trưởng thành” là một quá trình đầy rủi ro diễn ra trong tinh vân. Chính vì thế mà số lượng hành tinh trong dải ngân hà có lẽ ít hơn ta vẫn tưởng. Hy vọng về sự tồn tại của hệ hành tinh như hệ mặt trời của chúng ta hầu như không có.

Đặc biệt, sao chổi và các hành tinh khổng lồ như sao Mộc, vốn được tạo ra nhờ sự tập trung cao độ các chất khí và bụi, khó có thể hình thành trong tinh vân Orion.

Đoan Trang (theo BBC, New Scientist, 28/4/2001)

Vùng sáng xanh - cực quang trên sao Mộc.

Đây là lần đầu tiên các nhà thiên văn học Anh quan sát được cực quang xảy ra ở vùng trời phía bắc của sao Mộc, vào hôm qua (12/4). Kính viễn vọng Hubble cho thấy một quầng sáng rất lớn ở gần cực bắc Mộc tinh, chỉ trong 70 giây đã mở rộng tới một diện tích cỡ trái đất và biến mất cũng nhanh như thế.

Hiện chưa có lời giải thích thỏa đáng về cơ chế của hiện tượng trên. Các nhà khoa học cho rằng ánh sáng này được hình thành do tương tác giữa các electron với khí quyển của sao Mộc - hành tinh lớn nhất trong hệ mặt trời. Trên trái đất, các electron là do gió mặt trời mang lại. Nhưng gió mặt trời tới sao Mộc lại rất yếu, không thể mang đủ năng lượng để gây ra cực quang rộng lớn như đã quan sát được.

Vậy các electron từ đâu đến? Theo giả thiết của các nhà khoa học, có thể chúng do các núi lửa đang hoạt động trên mặt trăng Io của sao Mộc phát ra. Chính sự tự quay của Mộc tinh là lực hút electron từ núi lửa trên Io về phía hành tinh theo một dòng xoáy ốc và va chạm với khí quyển, sinh ra cực quang.

Tuy vậy, đây chỉ là một giả thuyết. Và hiện tượng cực quang xuất hiện diện rộng trên sao Mộc sẽ là một bài toán đố đối với các nhà thiên văn học.

Đoan Trang (theo BBC, Nature,13/4/01)

Siêu lân tinh cực xa được tìm thấy trong hệ ngân hà này.

Luồng sáng chói mắt bùng lên từ một siêu lân tinh cực xa. Xuyên qua thứ ánh sáng rực rỡ đó, kính thiên văn Hubble đã “nhìn” ra một lực huyền bí nào đó đang tác dụng ngược lại với lực hấp dẫn và đẩy các hệ ngân hà ra xa nhau. Phát hiện này đánh dấu một trong những khám phá có ý nghĩa nhất trong lịch sử về trạng thái tự nhiên của vũ trụ: Nó đang nở rộng.

Siêu lân tinh, một ngôi sao đang bùng nổ, nằm cách cách trái đất khoảng 10 tỷ năm ánh sáng, vật thể xa nhất mà con người từng phát hiện được. Nó phát quang dường như mạnh hơn nhiều so với bình thường và lý giải duy nhất cho hiện tượng này là sự tồn tại của một dạng “năng lượng tối” bí hiểm lan toả trong vũ trụ.

Khái niệm “năng lượng tối”, lực đẩy đã mang các hệ thiên hà ra xa nhau với tốc độ tăng lên không ngừng, lần đầu tiên được Albert Einstein đưa ra và thảo luận vào thế kỷ trước.

Củng cố giả thuyết

Cách đây 3 năm, khi nghiên cứu thứ ánh sáng mờ nhạt không bình thường của một số siêu lân tinh ở xa, các nhà thiên văn đã nhận thấy vũ trụ đang mở rộng với tốc độ nhanh hơn trong quá khứ và họ cho rằng sự nở ra đó chỉ bắt đầu gần đây. Người ta đã cố gắng giải thích hiệu ứng tăng tốc này bằng nhiều cách khác nhau, trong đó có cả ý tưởng “năng lượng tối”.

Nay, những quan sát mới nhất do Hubble chụp được đã củng cố thêm ý tưởng này. Các nhà khoa học đã có những bằng chứng đầu tiên cho thấy, sau vụ nổ Big Bang, lực hấp dẫn (trọng lực) đã làm chậm lại tốc độ mở rộng của vũ trụ. Và chỉ đến gần đây, năng lượng tối mới chiến thắng sức hút của trọng lực và bắt đầu đẩy các hệ thiên hà ra xa nhau.

“Dường như vũ trụ thể hiện thái độ của một người lái xe vậy. Anh ta giảm tốc độ trước đèn đỏ và sau đó tăng vọt ga khi đèn xanh bật lên”, Adam Riess, Viện Khoa học Thiên văn Không gian Mỹ ví von.

B.H. (theo BBC, 5/4/01)

Đám mây khí rơi vào rìa hố đen.

Đài thiên văn Hubble (Mỹ) đã ghi nhận được một đám mây khí nóng trong quá trình biến mất. Có lẽ đây là lần đầu tiên, loài người có được những chứng cớ trực tiếp về sự tồn tại của một thiên thể kỳ lạ: Hố đen.
 

Các nhà thiên văn đã quan sát thấy các xung cực tím từ một khối khí nóng nhạt dần và biến mất khi chúng cuộn xoáy xung quanh một vật thể rắn chắc, to lớn được gọi là Cygnus XR-1. Hoạt động này chỉ có thể xảy ra khi khối khí nóng rơi vào một hố đen.

Hố đen là một loại thiên thể đặc biệt. Thể tích của chúng rất nhỏ nhưng mật độ cực lớn, mỗi centimet khối vật chất nặng tới mấy chục tỷ tấn. Do mật độ lớn như vậy nên sức hút của chúng rất mạnh. Hố đen hút hết ánh sáng và vật chất xung quanh nó. Giống như một chiếc hố không đáy, bất cứ vật gì rơi vào đó đều không thoát ra ngoài.

 

Tinh vân hình mắt mèo với ngôi sao trung tâm rực sáng.

Các nhà thiên văn học Mỹ vừa phát hiện ra một tinh vân hình mắt mèo đang lụi tàn với những bong bóng khí nóng khổng lồ xung quanh nó. Trong hàng tỷ năm tới, kết cục tương tự cũng có thể xảy ra với mặt trời của chúng ta .
 

Sử dụng các ảnh chụp tia X do đài thiên văn Chandra của NASA cung cấp, các nhà thiên văn học đã quan sát được vào sâu bên trong tinh vân hành tinh (planetary nebula) này. Họ tìm thấy một ngôi sao ở trung tâm trong giai đoạn cuối của sự sống đang phát ra năng lượng dưới dạng tia X.

Tinh vân mắt mèo, cách trái đất chừng 3.000 năm ánh sáng. Nó được hình thành khoảng 1.000 năm trước đây. Nhiều nhà khoa học cho rằng mặt trời của chúng ta sẽ có số phận tương tự như tinh vân này trong hàng tỷ năm tới.